«اسارت در زمان و هنرِ بی‌هوده بودن»
نقد تئاتر در انتظار گودو به کارگردانی امیرحسین جوانی

به سختی می توانم بگویم این نمایش یکی از بهترین نمایش هایی بوده که دیدم. اما نمی توانم نگویم که از دیدنش بسیار لذت بردم. در انتظار گودو باید حس انتظار بی پایان را به بیننده بدهد و این مهمترین کاری است که در اجرا کارگردان موفق به انجامش شده است. اجرای کارگردان امیرحسین جوانی، با چسبیدن به اصل «بی‌عملی» متن بکت، موفق شده است حس منتظرماندن بی‌پایان را به تماشاگر تحمیل کند. این وفاداری نه یک نقص، بلکه جلوه‌ای از شجاعت کارگردان است. در اجرا از خلاقیت های تحمیلی پرهیز شده است. بسیاری از کارگردانان وسوسه می‌شوند تا با اضافه کردن «پیرنگ» یا «کشمکش دراماتیک»، اثر را «جذاب‌تر» کنند، اما این اجرا هوشمندانه از این دام دوری می‌کند. به جایش تلاش می کند اصل مطلب را به مخاطب القا کند.

از همان ابتدا این تلاش ستودنی را می بینیم. چند دقیقه انتظار در تاریکی که برای تماشاگران عجیب است. تاخیر عمدی در تاریکی اولیه برخی تماشاگران ... دیدن ادامه ›› را به واکنش و خنده وامی‌دارد. حتی برخی ممکن است از اینکه نمایش آغاز شود ناامید هم بشوند. این در واقع آزمونی سخت برای سنجش تحمل مخاطب در برابر انتظاری بی‌معناست. کسانی که این نقد را می خوانند و تئاتر را دیده اند به این سوال عمیقا فکر کنند و پاسخ بدهند: «منتظر بودید که چه چیزی شروع شود؟»

مخاطب حرفه ای اگر در ابتدا متوجه این آزمون انتظار نشود، در ادامه آنرا درک می کند. چون ماجرا به همینجا ختم نمی‌شود. در چند قسمت دیگر مجددا آزمون انتظار برگزار می‌شود. ولادیمیر که یک شعر را مدام می‌خواند. شعری که دور باطل است و انتهایش به ابتدایش مرتبط می‌شود. بکت میخواهد بگوید که زندگی دور باطل است اما این حرف سطح قضیه است. ولادیمیر اسیر تکرار نشده است او اسیر زمان است. مخاطب مجددا اینجا هم حوصله اش سر می‌رود و تحمل ندارد. کاری که یک تئاتر در انتظار گودو باید بکند همین است. مخاطب را اسیر زمان بی انتها و بی معنا کند. نقطه قوت این اجرا، تجسمِ عینی اسارت در زمان است.

در شبی که اجرا را دیدم اتفاق جالبی افتاد که این قسمت تقریبا خارج از متن و نقد تئاتر است. سالن تعداد زیادی از تماشاگران را روی زمین و روی تشکچه هایی نشانده بود که آنها تا وسط صحنه رفته بودند. عملا طراحی صحنه را با این کار خراب کرده بودند. مشکل به همینجا ختم نشد. یک نفر از تماشاگران که روی زمین و سمت چپ صحنه نشسته بود وسط نمایش حوصله‌اش سر رفت و بدون توجه به سایر تماشاگران و اجرای هنرمندان، عرض سالن بلک باکس را طی کرد و از در سالن که سمت راست صحنه بود خارج شد! روی زمین نشستن امری عادی در تئاتر ما است. چه تئاترهایی که ایستاده ندیدیم. اما چرا حاضر می‌شدیم ایستاده به دیدن یک تئاتر برویم؟ چون آن اجرا و آن اثر برای ما ارزش دو چندان داشت. این تناقض رفتاری برایم خیلی جالب بود. از یک طرف حاضریم برای دیدن این تئاتر روی زمین بنشینم و از طرف دیگر نمی‌توانیم آنرا تا انتها تحمل کنیم و از وسط اجرا فرار می‌کنیم!

اما این فرار کردن و ترک سالن هم موفقیت نمایش است. بکت چنین واکنش هایی را پیش‌بینی کرده بود چون خود نمایشنامه هم سخت خوانده میشود. این اجرا هم آنقدر صادقانه پوچی را نمایش می‌دهد که برخی تحملش را ندارند. نمایشنامه‌های بکت مانند آینه‌های شکسته‌ای هستند که هرکس تصویر خود را در آنها می‌بیند. تماشاگری که می‌گوید «حوصله‌ام سر رفت»، در واقع همان «ولادیمیر» روی صحنه است که از انتظار خسته شده است.

تنها بخشی از اجرا که ریتم افزایش پیدا می کند و جذابیت بصری مبتذلی به اجرا داده میشود جایی است که پوتزو و لاکی برای بار دوم به صحنه می آیند. استفاده از موسیقی «پرواز زنبور عسل» کورساکوف نیز در خدمت همان درونمایهٔ اصلی است. دینامیک بالا می رود. حرکات بازیگران سریع می شود. موسیقی پرسرعت و نورپردازی رنگارنگ، فریب فعالیت پوچ و بیهوده را نشان می‌دهد. انسان‌هایی را تصویر می کند مانند زنبورهای عسل که تصور می‌کنند «کار معناداری» می‌کنند، اما آنها هم در دام زمان گیر کرده‌اند. آن جذابیت مبتذل بصری هم بیانیه کارگردان است. به مخاطب می گوید «بفرمایید، این هم ریتم تند و رقص و نورپردازی و رنگ که می خواستید. آیا حالا می توانید تحمل کنید؟» این صحنه با ریتم تندش، دقیقا همان چیزی است که تماشاگر عجول طلب می‌کند، اما در نهایت، این شتاب نیز به «هیچ» ختم می‌شود. و آهنگی که به زنبور عسل اشاره می کند. شاید کارگردان هیچ منظوری از استفاده از این آهنگ نداشته باشد. اما کمی به خود زنبور عسل فکر کنیم. موجودی که پر تلاش است و همیشه در حال کارکردن است و انگار که وقت ندارد. زنبور عسل هم اسیر زمان است. نه فقط زمان، بلکه اسیر «توهم هدفمندی» است. همانطور که تماشاگران اینطور فکر می کنند.

کاملا مشخص است که تماشاگران عجول در عصر سرعت و ارتباطات و نقدهای چند کلمه ای، پوتزوهایی هستند که روی صندلی ها نشسته اند. پوتزو در این نمایشنامه نماینده همین افراد است. کسانی که تصور می‌کنند زمان را در اختیار دارند. وقتشان با ارزش است و اعمالی انجام می‌دهند که ارزشمند است. در طول اجرا مدام نور صفحه موبایل را می‌دیدم که مخاطبان دارند ساعتشان را چک می کنند. چقدر شبیه پوتزو با آن ساعت مسخره‌اش! این اجرا، به ویژه برای مخاطب امروزی که به محرکهای سریع عادت دارد، یک چالش است. عجله برای "هیچ" و صبر برای "هیچ". کارگردان تا حد قابل قابولی موفق شده که ایده های بکت را نه از راه توضیح، بلکه با تحت فشار قرار دادن مخاطب اجرا کند.

کارگردانی که می‌خواست تئاتری با یک درخت خشکیده در صحنه و چند بازیگر اجرا کند، به قتل رسید. او قراردادی با یک سالن تئاتر نوشته بود. تئاترش بسیار هیجان انگیز و عالی بود. برایش صف می‌کشیدند. عوامل سالن نیز خیلی به مخاطب احترام می‌گذاشتند. جهت احترام به مخاطب آنها را روی تشکچه تا وسط صحنه راه می‌دادند طوریکه طراحی صحنه جدیدی خلق شد. کارگردان به سالن اعتراض کرد که این طراحی صحنه ی من نیست و نباید وسط صحنه تماشاچی باشد. سالن اما احترام به مخاطب را بالاتر از هرچیز می‌دانست و می‌گفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
بازیگران با زحمت بسیار سعی و تلاش می‌کردند اما گاهی پایشان به پای یک تماشاچی در وسط صحنه گیر می‌کرد و زمین می‌خوردند. بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
نورپرداز تمام تلاشش را می‌کرد که نور را روی بازیگران متمرکز کند اما همیشه سر و کله ی یک تماشاچی وسط صحنه بود. نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
مدیر تبلیغات برای تماشاچیان بسیار زحمت می‌کشید و قبل از شروع اجرا دنبال تشکچه برای آنان میرفت. در میانه ی اجرا یک تماشاچی که روی زمین نشسته بود ناگهان حوصله اش سر رفت و عرض صحنه را طی کرد و از سالن خارج شد. مدیر تبلیغات به او گفت: من فکر میکردم کسیکه حاضر است برای یک تئاتر روی زمین بنشیند حتما شیفته ی آن تئاتر است. تماشاچی اما بی اعتنا عبور کرد و رفت. تماشاچیان دیگر نیز قدر این همه احترام را نمی‌دانستند. مدام وسط اجرا ساعت موبایلشان را نگاه می‌کردند، پچ پچ می‌کردند و سر و صدا می‌کردند. مدیر تبلیغات و نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب ... دیدن ادامه ›› برتر از گوهر آمد پدید. اینبار کارگردان از کوره در رفت و گفت دیگر اجرا نمی‌کند و اجرا را متوقف خواهد کرد. مدیر سالن قرارداد را از کشوی میزش درآورد، لوله کرد و بر سر کارگردان کوبید. کارگردان جان به جان آفرین تسلیم کرد. در روزنامه ها و جراید نوشتند:

کارگردانی که می‌خواست تئاتری با یک درخت خشکیده در صحنه و چند بازیگر اجرا کند، به قتل رسید. او قراردادی با یک سالن تئاتر نوشته بود. تئاترش بسیار هیجان انگیز و عالی بود. برایش صف می‌کشیدند. عوامل سالن نیز خیلی به مخاطب احترام می‌گذاشتند. جهت احترام به مخاطب آنها را روی تشکچه تا وسط صحنه راه می‌دادند طوریکه طراحی صحنه جدیدی خلق شد. کارگردان به سالن اعتراض کرد که این طراحی صحنه ی من نیست و نباید وسط صحنه تماشاچی باشد. سالن اما احترام به مخاطب را بالاتر از هرچیز می‌دانست و می‌گفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
بازیگران با زحمت بسیار سعی و تلاش می‌کردند اما گاهی پایشان به پای یک تماشاچی در وسط صحنه گیر می‌کرد و زمین می‌خوردند. بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
نورپرداز تمام تلاشش را می‌کرد که نور را روی بازیگران متمرکز کند اما همیشه سر و کله ی یک تماشاچی وسط صحنه بود. نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
مدیر تبلیغات برای تماشاچیان بسیار زحمت می‌کشید و قبل از شروع اجرا دنبال تشکچه برای آنان میرفت. در میانه ی اجرا یک تماشاچی که روی زمین نشسته بود ناگهان حوصله اش سر رفت و عرض صحنه را طی کرد و از سالن خارج شد. مدیر تبلیغات به او گفت: من فکر میکردم کسیکه حاضر است برای یک تئاتر روی زمین بنشیند حتما شیفته ی آن تئاتر است. تماشاچی اما بی اعتنا عبور کرد و رفت. تماشاچیان دیگر نیز قدر این همه احترام را نمی‌دانستند. مدام وسط اجرا ساعت موبایلشان را نگاه می‌کردند، پچ پچ می‌کردند و سر و صدا می‌کردند. مدیر تبلیغات و نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید. اینبار کارگردان از کوره در رفت و گفت دیگر اجرا نمی‌کند و اجرا را متوقف خواهد کرد. مدیر سالن قرارداد را از کشوی میزش درآورد، لوله کرد و بر سر کارگردان کوبید. کارگردان جان به جان آفرین تسلیم کرد. در روزنامه ها و جراید نوشتند:

کارگردانی که می‌خواست تئاتری با یک درخت خشکیده در صحنه و چند بازیگر اجرا کند، به قتل رسید. او قراردادی با یک سالن تئاتر نوشته بود. تئاترش بسیار هیجان انگیز و عالی بود. برایش صف می‌کشیدند. عوامل سالن نیز خیلی به مخاطب احترام می‌گذاشتند. جهت احترام به مخاطب آنها را روی تشکچه تا وسط صحنه راه می‌دادند طوریکه طراحی صحنه جدیدی خلق شد. کارگردان به سالن اعتراض کرد که این طراحی صحنه ی من نیست و نباید وسط صحنه تماشاچی باشد. سالن اما احترام به مخاطب را بالاتر از هرچیز می‌دانست و می‌گفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
بازیگران با زحمت بسیار سعی و تلاش می‌کردند اما گاهی پایشان به پای یک تماشاچی در وسط صحنه گیر می‌کرد و زمین می‌خوردند. بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
نورپرداز تمام تلاشش را می‌کرد که نور را روی بازیگران متمرکز کند اما همیشه سر و کله ی یک تماشاچی وسط صحنه بود. نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
مدیر تبلیغات برای تماشاچیان بسیار زحمت می‌کشید و قبل از شروع اجرا دنبال تشکچه برای آنان میرفت. در میانه ی اجرا یک تماشاچی که روی زمین نشسته بود ناگهان حوصله اش سر رفت و عرض صحنه را طی کرد و از سالن خارج شد. مدیر تبلیغات به او گفت: من فکر میکردم کسیکه حاضر است برای یک تئاتر روی زمین بنشیند حتما شیفته ی آن تئاتر است. تماشاچی اما بی اعتنا عبور کرد و رفت. تماشاچیان دیگر نیز قدر این همه احترام را نمی‌دانستند. مدام وسط اجرا ساعت موبایلشان را نگاه می‌کردند، پچ پچ می‌کردند و سر و صدا می‌کردند. مدیر تبلیغات و نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید. اینبار کارگردان از کوره در رفت و گفت دیگر اجرا نمی‌کند و اجرا را متوقف خواهد کرد. مدیر سالن قرارداد را از کشوی میزش درآورد، لوله کرد و بر سر کارگردان کوبید. کارگردان جان به جان آفرین تسلیم کرد. در روزنامه ها و جراید نوشتند:

کارگردانی که می‌خواست تئاتری با یک درخت خشکیده در صحنه و چند بازیگر اجرا کند، به قتل رسید. او قراردادی با یک سالن تئاتر نوشته بود. تئاترش بسیار هیجان انگیز و عالی بود. برایش صف می‌کشیدند. عوامل سالن نیز خیلی به مخاطب احترام می‌گذاشتند. جهت احترام به مخاطب آنها را روی تشکچه تا وسط صحنه راه می‌دادند طوریکه طراحی صحنه جدیدی خلق شد. کارگردان به سالن اعتراض کرد که این طراحی صحنه ی من نیست و نباید وسط صحنه تماشاچی باشد. سالن اما احترام به مخاطب را بالاتر از هرچیز می‌دانست و می‌گفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
بازیگران با زحمت بسیار سعی و تلاش می‌کردند اما گاهی پایشان به پای یک تماشاچی در وسط صحنه گیر می‌کرد و زمین می‌خوردند. بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
نورپرداز تمام تلاشش را می‌کرد که نور را روی بازیگران متمرکز کند اما همیشه سر و کله ی یک تماشاچی وسط صحنه بود. نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید.
مدیر تبلیغات برای تماشاچیان بسیار زحمت می‌کشید و قبل از شروع اجرا دنبال تشکچه برای آنان میرفت. در میانه ی اجرا یک تماشاچی که روی زمین نشسته بود ناگهان حوصله اش سر رفت و عرض صحنه را طی کرد و از سالن خارج شد. مدیر تبلیغات به او گفت: من فکر میکردم کسیکه حاضر است برای یک تئاتر روی زمین بنشیند حتما شیفته ی آن تئاتر است. تماشاچی اما بی اعتنا عبور کرد و رفت. تماشاچیان دیگر نیز قدر این همه احترام را نمی‌دانستند. مدام وسط اجرا ساعت موبایلشان را نگاه می‌کردند، پچ پچ می‌کردند و سر و صدا می‌کردند. مدیر تبلیغات و نورپرداز و بازیگران و کارگردان به سالن اعتراض کردند ولی سالن میگفت احترام به مخاطب برتر از گوهر آمد پدید. اینبار کارگردان از کوره در رفت و گفت دیگر اجرا نمی‌کند و اجرا را متوقف خواهد کرد. مدیر سالن قرارداد را از کشوی میزش درآورد، لوله کرد و بر سر کارگردان کوبید. کارگردان جان به جان آفرین تسلیم کرد. در روزنامه ها و جراید نوشتند:

....... و این ماجرا همچنان ادامه دارد!

یک اجرای منسجم، روان و به یاد ماندنی (قسمت اول)

به عقیده بسیاری از بزرگان هنر و هنرپژوهان یکی از نقطه ضعف های هنر ایران عدم تجربه دوره کلاسیک و جهیدن به دوران مدرن است. برخی حتی پا را فراتر گذاشته و معتقدند ما حتی دوران مدرن هنر غرب را هم تجربه نکرده ایم و ناگهان با پست مدرنیسم و اوانگاردیسم قرن بیستم مواجه شده ایم. هرچه باشد هدویگ کلاسیک نیست. نمایشنامه در دورانی روایت می‌شود که ممکن است گول بخورید و از شکل و ظاهر طراحی لباس خیال کنید با اجرایی کلاسیک طرف هستید. اینطور نیست. هم نمایشنامه اصلی مدرن است. هم دستکاری های نادر برهانی مرند آنرا مدرن تر و حتی اندکی پست مدرن کرده. هم اجرا مدرن است. دلیل اصلی مدرنیسم عمق و نفوذ روانشناختی شخصیت های نمایشنامه است. دلیل دیگر پرداختن به اخلاقیات و نقد ارزش های اخلاقی جامعه است. نمایشنامه نشان می‌دهد راستگویی و حقیقت تا چه اندازه می‌تواند کثیف باشد. هرجا نقد سنت باشد با مدرنیسم طرف هستیم. در نهایت بی پرده گویی روابط زناشویی و خانوادگی نیز از ویژگی های یک اثر مدرن است.

نمایشنامه اصلی که مدرن است. برهانی مرند مدرنیسم را حفظ کرده و خیلی کم پیش آورده. خط خوردگی های ذهنی هدویگ کمی جلوتر از مدرنیسم است. برهانی مرند نمایش را وارد این خط خوردگی ها نمی‌کند. اصالت مدرن اثر را حفظ کرده است. احساس نمی‌کنیم که هدویگ هذیان می‌گوید. قادر به تشخیص واقعیت از خط خوردگی ... دیدن ادامه ›› ها هستیم. روایت در نمایشنامه اصلی از نظر زمانی خطی است که روایت خطی یک ویژگی کلاسیک است. اما برهانی مرند مقداری بازی های زمانی دارد. اما باز هم این بازی های زمانی چندان نیست که اثر را از اصالت خود خارج کند. اصل داستان هنوز خطی روایت می‌شود و صرفا راوی که هدویگ باشد در زمان سفر می‌کند. استفاده از ویدئو پروژکتور هم در اجرا رنگ و بوی مدرن را حفظ می‌کند. تا اینجا همه چیز س جای خودش است. اما هنرمندانه ترین تفاوت نسبت به مرغابی وحشی نیز به نظر من آنجاست که ماجرا در نمایشنامه برهانی مرند از زبان هدویگ بیان می‌شود. چرا؟

ظرافت خاصی در اینجا به کار رفته است. باید یک تبریک از ته دلم به نادر برهانی مرند بگویم. نمایشنامه اصلی در دل خودش دعوای فلسفی رئالیسم و ایده آلیسم را دارد. نمایشنامه اصلی در سبک رئالیسم اجتماعی نوشته شده است اما در دل خودش منتقد رئالیسم است. می‌گوید هر راست نباید گفت. زندگی خانواده ای که بر پایه دروغ است را می‌ستاید. نادر برهانی مرند هم یک تغییر کوچک، ظریف و هنرمندانه در نمایشنامه اصلی داده است و آنرا از سبک رئال خودش خارج کرده است. در رئالیسم راوی خاصی وجود ندارد همانطور که نمایشنامه ایبسن هم راوی ندارد. اما نمایشنامه برهانی مرند راوی دارد. راوی ای که دلش می‌خواهد خاطرات را طور دیگری به یاد بیاورد. اما در نهایت با خط خوردگی حقیقت و رئال را میگوید. خیلی با ظرافت از فضای رئال خارج شدن، تقبیح رئالیسم را کردن اما پایبندی به رئالیسم نمایشنامه اصلی و تکرار همان حرف نمایشنامه که مگر این رئال و این واقعیت چیست که باید ارزش باشد؟ آن هم وقتیکه می‌تواند اینطور همه ی یک خانواده را از هستی ساقط کند؟ و زیباتر اینکه بابت حفظ رئالیسم و بیان واقعیت به هدویگ جایزه می‌دهند... احسنت و درود بر شما آقای برهانی مرند و جا دارد من مجددا اینجا ایستاده شما را تشویق کنم. فضای سیال قضاوت اخلاقی در نمایشنامه اصلی را به قضاوت و داوری برای داستانی که هدویگ نوشته کشانده و آنجا هم جایزه را به واقعیت می‌دهد. همانطور که در نمایشنامه اصلی نیز کسی گرگرز را متهم نمی‌کند و او سرش را بالا گرفته که دارد واقعیت را می‌گوید. هرچند در نامه ای که به هدویگ نوشته اعتراف می‌کند که کار اشتباهی کرده اما این حرف را دارد سالها بعد میزند. سال ها بعد که دوران رئالیسم گذشته و دیگر واقعیت را گفتن آن اعتبار زمان ایبسن را ندارد. اگر با تاریخ هنر غرب آشنایی داشته باشید به شدت از این بازی برهانی مرند و دستکاری های هنرمندانه اش لذت می‌برید.

انسجام در اجرای این نمایشنامه بیش از هرچیز مدیون یک نمایشنامه قوی و درامی منسجم اثر هنریک ایبسن است. برداشت آزادی که از این نمایشنامه شده توسط نادر برهانی مرند نیز منطبق و همسو با محتوای نمایشنامه اصلی است: خط خوردگی!

خط خوردگی ها و زنده بودن هدویگ و تعریف کردن ماجرا از زبان خودش و روبرو شدن خودش با نوجوانی اش برداشت های برهانی مرند از نمایشنامه "مرغابی وحشی" ایبسن است. در نمایشنامه اصلی هدویگ در اثر شلیک به خودش می میرد. "مرغابی وحشی" نمایشنامه ای کلاسیک است در سبک رئالیسم که به سبک دوره ی خودش یک پایان مشخص دارد: هدویگ می میرد و یالمار تحت تاثیر این واقعه گذشت می کند. این نمایشنامه تقریبا در دوره ای نوشته شده است که سمبولیسم در حال اوج گرفتن است. به همین دلیل استفاده از نمادها در نمایشنامه رواج دارد. مهم ترین نمادها مرغابی وحشی، جنگلی که انتقام می گیرد و کم بینا بودن هدویگ است که در اجرای نمایش نیز حفظ شده است. اما در برداشتی پست مدرن برهانی مرند پایان بندی را مبهم کرده است. اولا این جینا است که کشته میشود. ثانیا پس از مرگ جینا مشخص نمیشود که یالمار گذشت می کند یا خیر؟ از روی تابلوی عکسی که با نورپردازی در آخرین صحنه دیده می شود ممکن است بشود گفت که گذشت کرده است. اینجا اندکی ابهام وجود دارد. شاید اضافه کردن این ابهام مهم ترین وجه پست مدرن شدن این نمایشنامه باشد. چون در نمایشنامه اصلی هم گذشت کردن یا نکردن یالمار اهمیتی ندارد. اصل موضوع، مضمون و محتوای نمایشنامه چیز دیگری است که ایبسن به سبک دوره خودش پایانی برای آن در نظر گرفته. بدون چنان پایانبندی هم اصل محتوای اثر حفظ شده و صرفا سبکی پست مدرن به خودش گرفته است.

دروغ یا حقیقت؟

آیا تابحال شده مثل دیالوگ معروف در فیلم بزرگراه گمشده ساخته دیوید لینچ دلتان بخواهد خاطره ها را آنطور که دلتان می خواهد به یاد آورید؟ نمایش هدویگ چنین وضعیتی را نمایش می گذارد. هدویگ بخش هایی از خاطره ها را طور دیگری که مطلوب اوست به خاطر می آورد اما هنگام نوشتن آنها را خط خطی می کند. هدویگ در نمایشنامه برهانی مرند همان درگیری را که محتوای نمایشنامه ایبسن است درون خودش دارد. مثلا دوست دارد پدربزرگش اکدال را طوری به خاطر بیاورد که به او احترام می گذارند. دوست دارد مادرش حقیقت را به پدرش نگوید. دوست دارد وارد خاطره هایش شود و آنها را تغییر دهد. به شخصیت های خاطراتش دیالوگ ها را دیکته می کند.

احتمالا ادامه دارد...

یک ایده ی نخ نما از رنج های زنان! وقتی که مردی در کسوت نویسنده از رنج های زنان بگوید و مردی دیگر در کسوت کارگردان آنرا اجرا کند بهتر ازین نمیشود.

ایده بسیار پوسیده و نخ نما است. عده ای زن از رنج هایشان می گوید. همان ایده ای که نمایش هم هوایی هم دارد. فقط آنجا سه زن با شهرتی بیشتر انتخاب شده است و اینجا معلوم نیست این زنان از کجا آمده اند. آنجا بازیگران حرفه ای تری به کار گرفته شده اند. اینجا بازیگران وقتی فریاد میکشند لهجه ی خود را فراموش می کنند! نمونه های دیگر از این دست در سینما مانند حمام دود خواهرانگی است که در آن زنها فقط نشسته اند و حرف می زنند. اینجا هم فقط دیالوگ (در اصل مونولوگ) داریم. اکت دیگری دیده نمیشود. حرکات بازیگران روی صحنه بسیار کند و تکراری است. عنصر اصلی در طراحی صحنه بازیگران هستند که آنها هم حرکات خاصی ندارند. جذابیتی در طراحی صحنه دیده نمی شود. ممکن است هرکس به فراخور برداشتی که دارد تفاسیری از حرکات بازیگران داشته باشد. چیزی نیست که نماد بشود یا در خاطر بماند. کارگردانان عزیز تئاتر ما یک نکته را فراموش می کنند آن هم اینکه مهمترین وظیفه ی ایشان خلق زیبایی بر روی صحنه است. حالا اینکه زیبایی چیست خودش یک دنیا فلسفه دارد اما شلختگی و بی نظمی و کندی صحنه در مجموع یک صحنه ی معمولی خلق کرده است که با بازی های معمولی ترکیب شده و در نهایت قصه هایی که بیان می شود همان قصه هایی است که در هر مجله ی زنانی می توانید بخوانید. یا اگر رمان های فهیمه رحیمی و م.مودب پور را در نوجوانی خوانده باشید نیازی به دیدن این نمایش ندارید و چیزی به آن ماجراهای هولناک مرد دیوصفت و زن نیکوصفت اضافه نمی کند!

ابتذال از سر و روی نمایشنامه می ریزد. من بعد از روبرو شدن با چنین محتواهایی معمولا از خودم میپرسم چه علتی دارد که یک مرد برای حمایت از زنان، ... دیدن ادامه ›› از مردان دیو بسازد؟! اینکه در ایران فمینیسم جنبشی ضد مرد شده و برخی زنان آنرا اینگونه توصیف کرده اند می تواند طبیعی باشد. چرا یک مرد باید ضد مرد باشد؟! مردان این نمایشنامه شش نفری به یک زن تجاوز می کنند! مرد دیگری کودکان را می برد در خرابه و به آنها تجاوز می کند! مرد دیگری شکاک است! مرد دیگری فیلم های زنی را پخش می کند! یک مرد نرمال در این نمایشنامه نیست! هرچند این اتفاقات افتاده اما وقتی همه ی انواع مردان دیوصفت در یک نمایش جمع میشوند، این نگاه نمایشنامه به مرد را نشان می دهد و «ضد مرد» عبارت مناسبی برای توصیف نمایشنامه است. هرچند با توجه به جنبش های اخیر و فضای مبتذل موجود ضد مرد بودن چندان هم چیز بدی نیست و حتی فالوور هم با خودش به همراه دارد! راه حل نهایی هم که خواندن دعای امان عنوان می شود! دعایی که جهت دفع بلا و شر است. به عبارت دیگر می گوید زنان دعای امان بخوانند که ان شاءالله با توکل به خداوند از شر مردان خلاص شوند!

مونولوگ ها مانند نوار قلب مرده است. حداقل دو مونولوگ انقدر یکنواخت بیان می شود که حتی از قابل فهم بودن خارج می شود! یکی از نکاتی که من طی اندک فعالیتم در تئاتر دریافتم این بود که یک اجرا باید طوفانی شروع شود. شما اکثر آثار شاخص مدرن را که ببینید این ویژگی را دارند. چون در عصر مدرنیسم نیاز داریم به یک طریقی مخاطب را از هیجانات دنیای مدرن بیرون بکشیم و به دنیای اثر خود بیاوریم. کارگردان دیگری در یک نمایش دیگر مصاحبه کرده و اعتراض کرده که چرا تماشاگران وقتی به سالن می رسند هنوز چشمشان در گوشی های خود است و از شبکه های اجتماعی و اینستاگرام بیرون نمی آیند؟! این حرف کاملا درست است. تماشاگر در عصر مدرنیته همین است. شمای کارگردان باید تئاترت را طوری شروع کنی که میخکوب شود. اشکالی ندارد اگر اجرای شما از ریتم بیافتد. اما اگر کند شروع کنی تا آخر هم تماشاگر ارتباط نمی گیرد. تئاتر «مردی برای تمام فصول» که بازیگران بزرگی هم داشت از همین مشکل رنج می برد. اجراهای بسیاری از آثار کلاسیک هستند که همین مشکل را دارند. این نمایش هم به همین شکل است. اپیزودهایی دارد که هیجان انگیزتر است اما کار با بدترین قسمت شروع می شود. با بازیگری که احتمالا از ترس دچار لکنت شده و به سختی حرف می زند. تماشاگر بدبختی که از ترافیک و غوغای شهر آمده حالا باید تلاش کند بفهمد این بشر چه می گوید با آن مدل بیان؟! بازیگر بدبخت هم دارد تلاشش را می کند اما موفق نمی شود. روایتش هولناک است اما در جای بدی قرار گرفته است. شاید اگر روایت چهارم را اول اجرا می کردند با توجه به اندک طنز موجود در محتوای آن، یخ تماشاگر زودتر آب می شد و توجهش به سایر اپیزودها هم بیشتر جلب می شد.

در مجموع بی ارزش است و اتلاف وقت. مجددا این مطلب هم در زمانی نوشته می شود که طبق تیوال اجرا پایان یافته است. امیدواریم آثار بهتری از این گروه شاهد باشیم.