نقد و بررسی فیلم رها

رها یک فیلم پر استرس است که کشش و تعلیق خوبی دارد. شخصیت پردازی نقش اول فیلم (توحید با بازی شهاب حسینی) بسیار خوب درآمده است. یک شخصیت یونیک خلق شده که چندان قابل تفسیر از ابعاد مختلف روانشناسی نیست. مشخص نیست دقیقا دچار چه نوع اختلالاتی است. مخصوص خودش است. بازی شهاب حسینی در مقابل این نقش و شخصیت پردازی آن بسیار ضعیف و مصنوعی درآمده است. نقش چنان متفاوت است که بازی در آن نقش نیازمند شخصیت شناسی و روانشناسی دقیقی است. اما همانطور که گفته شد این شخصیت ابعاد روانشناسی ندارد. فیلم ادعا می کند که توحید یک شخصیت عادی بوده که در اثر یک حادثه دچار این وضعیت شده است. به سختی میشود رابطه ی روانشناسی خاصی بین حادثه رخ داده شده (خودکشی یک دختر جلوی قطاری که توحید لوکوموتیوران بوده) و شخصیت فعلی توحید پیدا کرد. اگر وارد تحلیل روانشناسی او بشویم به تناقضات بسیاری برمیخوریم و به همین دلیل است که بازی در این نقش سخت شده است.

حوادث استرس زا به صورت تکرارشونده و در بازه های زمانی کوتاه مدام در فیلم تکرار میشود. این تکرارها و سکانسهای استرس زای سینوسی موجب خستگی بیننده می شود. بسیاری از سکانس ها می توانست با سطح استرس کمتری ساخته شود. مثلا چرا باید برادر غزاله ناگهان در سکانس دزدیدن لباس ها ظاهر شود؟ آن سکانس ... دیدن ادامه ›› به اندازه کافی استرس داشت و در آن جایی که در فیلم قرار گرفته بیننده به اندازه کافی استرس را تجربه کرده است. چرا باید استرس آن سکانس افزایش یابد؟ یا چرا توحید برود در خانه قدیمی سراغ برادر غزاله؟ حتی سکانس آخر که گفتگوی مینا و توحید است نیز بی مورد است و فقط ساخته شده که استرس فیلم بالا برود و یک سری دیالوگ های فیلم هندی بین دو بازیگر رد و بدل شود! فرض کنید این سکانس ساخته نمیشد و ما فقط میدیدیم که توحید روی کاناپه افتاده و دارد موهای دخترش را نوازش میکند. همین کافی بود که بفهمیم توحید به هر ترتیبی بوده موها را از مینا پس گرفته است. اما سکانسی ساخته می شود که در آن توحید روی مینا قیچی بکشد و مینا التماس کند و فقیر و غنی به جان هم بیافتند و توحید به سبک فیلم های فارسی بگوید نمیخواهد مرد غریبه موهای دخترش را نوازش کند!!! به همین دلایل میتوان گفت فیلم به دنبال خلق محتوا نیست. صرفا می خواهد بیننده را تحت استرس قرار داده و او را عذاب دهد.

منطق روایی فیلم در چند نقطه قابل نقد است. در همان سکانس پایانی اصلا معلوم نیست چرا مینا به خانه ی توحید آمده است. از ابتدای فیلم هیچگونه رابطه خاصی بین مینا و رها شکل نمی گیرد که آنجا بتوانیم بپذیریم مینا آمده که چند تا وسیله ی بی اهمیتش را بردارد! خصوصا قلم نوری بی اهمیت ترین چیزی است که بشود گفت به خاطر آن مینا بخواهد به خانه توحید برود! در اصل با داستان هایی که در فیلم می بینیم منطقی به نظر نمی رسد که مینا به خاطر یک قلم نوری برود خانه ی دوستش که تازه مرده! نویسنده به عمد اینجا دست در منطق روایی برده که بتواند آن سکانس پراسترس ولی بی فایده را بسازد.

بازگرداندن آن لپ تاپ بعد از مرگ رها هم منطقی به نظر نمی رسد. فیلم از یک طرف دارد می گوید که اخلاق از جامعه رخت بربسته و در جامعه هیچکس ذره ای به فکر دیگری نیست و هرکس برای مصیبت و درد دیگری به راحتی میگوید "به درک"! از طرفی لپ تاپی که خودش ادعا می کند دست پلیس است را بعد از مرگ رها پس می فرستد! این پس فرستادن هم برای این است که بتواند یک سکانس هیجانی دیگر درست کند و توحید برود لپ تاپ را به تعمیرکار بدهد و آنجا معلوم شود که پسرش (سهیل) دزد است و الخ. یعنی برای خلق این هیجانات منطق روایی را از بین برده است.

مجددا سهیل لب تاب را دزدیده، روشن کرده و رمز آن را برداشته است. اما عکس های غزاله را که مستقیم روی دسکتاپ است را پاک نمیکند که قضیه جلوه ی ساده تری به خودش بگیرد! شاید حتی بشود به این موضوع هم ورود کرد که آقا سهیل که عقلش می رسد رمز را از روی لپ تاپ بردارد چرا عقلش نمیرسد که جی پی اس آنرا غیرفعال کند؟ سهیل که دیگر مثل پدرش نیست و جوان است و حواسش خوب جمع است. باز هم اینجا هدف فقط خلق موقعیتی هیجانی است و چنین رفتارهای بی منطقی از قصد طراحی شده که بتوانیم سکانس های هیجانی و پراسترس خلق شود.

سردرگمی هم در کل فیلم موج می زند. خلق این فضاهای پراسترس را در فیلم های زیادی می بینیم. درباره الی، جدایی نادر از سیمین، ابد و یک روز و... اما همه آنها یک خط محکم روایی دارند که سکانس های حاشیه ای به اصل ماجرا باز میگردد و از آن دور نمی شود. در این فیلم ها استرس در راستای یک اصل ماجرایی است که آن اصل همه جا به صورت پررنگ یا کمرنگ اما بالاخره دیده می شود.

فیلم رها سردرگم و گنگ است. انقدر مضمون خلق کرده که چندین محتوا خلق می شود. یک محتوا اثر پروانه ای است. ناگهان لپ تاپ رها پیدا می شود و توحید به دزد لپ تاپ رضایت می دهد و شکایتی مطرح نمیکند. اینجا فیلم میخواهد به اثر پروانه ای اشاره کند. مثلا توحید با شکستن این دومینو از ادامه ی بحران جلوگیری کرده است. اثر پروانه ای یک موضوع است که فیلم چندجایی گریزی به آن می زند. مثلا وقتیکه عنوان میشود دختری جلوی قطار توحید پریده این قضیه متبادر می شود که اگر آن خودکشی نبود الان این همه مشکلات هم نبود. اگر یک لپ تاپ دزدیده نمیشد این همه مشکلات دیگر نبود. یک نفر باید جلوی خلق طوفان را بگیرد و آن یک نفر هم توحید است! از سوی دیگر فیلم محتوای دیگری هم خلق می کند. شاید خیلی بیشتر از اثر پروانه ای ما در حال مشاهده مرگ اخلاق در جامعه هستیم. آنهایی که تا حدودی اخلاق مدارانه رفتار می کنند، با تاکید فیلم، رها، تعمیرکار و تاحدودی پدر و مادر غزاله هستند. رها آنجا که فیلم و عکس های ناجور غزاله را پاک می کند و تعمیرکار آنجا ستار العیوب می شود و با توحید همکاری می کند. هرچند ستار العیوب به معنای پوشاننده ی عیب است، نه گناه! تعمیرکار به صورت غیرمستقیم دارد در جنایت با توحید و پسرش همکاری می کند و این نه قانونی است نه اخلاقی. فیلم در همین فلسفه اخلاق گنگ است. مشخص نیست معیارش برای خیر و شر چیست؟ یکجا زورگیری موهای رها توسط توحید را تمجید می کند. حتی با دفاعیات سهیل، زورگیری لپ تاپ غزاله را تمجید می کند. اما عمل دزد لپ تاپ رها را تقبیح می کند و در اثر پروانه ای خودش دارد می گوید او بزرگترین خطا را کرده که موجب این دومینوی اتفاقات پراسترس و وحشتناک شده است.

بازیگر نقش رها هم به وضوح لهجه ی آذری دارد و در یک خانواده ای که هیچکس لهجه ندارد معلوم نیست چطور این انتخاب بازیگر صورت گرفته است! در مجموع فیلم ضعیفی است که به دلیل مضامین سوسیالیستی اش که اندکی فقیر و غنی را جلوی هم قرار داده و تا حدودی علت وضع موجود را اختلاف طبقانی دانسته مورد پسند منتقدینی نظیر فراستی شده است. عجیب آنکه این فیلم چند برابر بیشتر از فیلم های سبک خودش سیاه نمایی می کند!