مقایسه‌ی چهره‌ی زن در شاهنامه و دیگر آثار حماسی جهان

چکیده
در این مقاله به تحلیل تطبیقی چهره‌ی زن در شاهنامه فردوسی و آثار حماسی جهانی نظیر ایلیاد و اودیسهی هومر پرداخته می‌شود. تمرکز اصلی بر ویژگی‌های شخصیتی، کنشگری عاشقانه، وفاداری زناشویی و نقش اجتماعی زنان در این آثار است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زنان شاهنامه برخلاف همتایانشان در حماسه‌های یونانی، دارای هویتی مستقل، اراده‌ای عاشقانه و منش‌هایی وفادارانه هستند و در برخی موارد نقش‌های سیاسی و حکومتی نیز ایفا می‌کنند. این مقاله نشان می‌دهد که تصویر زن در حماسه‌ی ملی ایران، غنی‌تر و شریف‌تر از تصویری است که در حماسه‌های باستانی دیگر ملل دیده می‌شود.

مقدمه
حماسه‌ها ... دیدن ادامه ›› همواره بازتاب‌دهنده‌ی باورها، ارزش‌ها و نقش‌های اجتماعی دوران خود بوده‌اند. زنان به عنوان عناصر اثرگذار در روند روایی، در هر اثر حماسی چهره‌ای خاص می‌یابند. مقایسه‌ی تطبیقی میان شاهنامه و آثار یونانی نظیر ایلیاد و اودیسه، تفاوت‌های چشم‌گیری را در ترسیم چهره‌ی زن نشان می‌دهد که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد.

زنان عاشق در شاهنامه و ایلیاد
در شاهنامه، زنان نه‌تنها عاشق هستند بلکه به‌گونه‌ای فعال و بی‌پرده در ابراز احساسات خود عمل می‌کنند. نمونه‌ی بارز آن تهمینه است که بدون هیچ شرم یا پنهان‌کاری، عشق خود را به رستم ابراز می‌دارد و حتی شبانه به اتاق او می‌رود:

تو را ام کنون گر بخواهی مرا
نبیند جز این مرغ و ماهی مرا

در حالی‌که در ایلیاد، زنان با چنین اراده و صداقتی ظاهر نمی‌شوند. آنان بیشتر ابژه‌های جنگ‌اند تا سوژه‌های کنشگر.

وفاداری و فداکاری زنان در شاهنامه
بیشتر زنان شاهنامه، از سرزمین‌های بیگانه آمده‌اند اما پس از پیوند با مردان ایرانی، به نهایت وفاداری می‌رسند. فرنگیس برای نجات همسر و فرزندش با پدر خود افراسیاب دشمنی می‌ورزد. منیژه در کنار بیژن می‌ماند و تهمینه تمام عمر را با یاد رستم و داغ سهراب سپری می‌کند.

در مقابل، زنان ایلیاد پس از مرگ همسرانشان، به دشمنان پناه می‌برند یا هم‌خواب قاتلان عزیزان خود می‌شوند. آندروماک سهم پسر آشیل می‌شود و هلن، بدون احساس گناه، با پاریس در بستر می‌رود.

تنها زن وفادار در ایلیاد: پنه‌لوبه
در میان زنان ایلیاد و اودیسه، تنها پنه‌لوبه، همسر اولیس، نمونه‌ای از وفاداری زنانه است. او با ترفند بافندگی، خواستگاران را سال‌ها به تأخیر می‌اندازد و سرانجام با بازگشت شوهرش، از آن رهایی می‌یابد.

نقش‌های اجتماعی و سیاسی زنان در شاهنامه
زنان شاهنامه تنها عاشق یا مادر نیستند؛ آنان در مواردی فرمانروایی و سیاست‌ورزی نیز دارند. شیرین، پوراندخت و قیدافه نمونه‌هایی از زنانی هستند که قدرت سیاسی را در اختیار می‌گیرند. این در حالی است که در حماسه‌های دیگر ملت‌ها، زنان عمدتاً فاقد چنین نقش‌هایی‌اند.

نتیجه‌گیری
چهره‌ی زن در شاهنامه با صفاتی چون پاکدامنی، وفاداری، قدرت تصمیم‌گیری، وطن‌دوستی و کنشگری عاشقانه ترسیم شده است. این زنان نه‌تنها در زندگی زناشویی، که در سطح ملی نیز حضوری شرافتمندانه دارند. در مقابل، زنان در ایلیاد و اودیسه، اغلب منفعل، وابسته و گاه ناپایدار در روابط خود هستند. بدین ترتیب، شاهنامه نه‌تنها حماسه‌ای مردانه نیست، بلکه با برجسته‌سازی ارزش‌های زنانه، الگویی کامل‌تر از تعامل زن و مرد در ادبیات حماسی به دست می‌دهد.

منابع
ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه
ایلیاد، اثر هومر، ترجمه‌ی سعید نفیسی
اودیسه، اثر هومر، ترجمه‌ی سعید نفیسی

چهار اصل جهان‌بینی فردوسی
↩اصل نخست "خرد"
زیرا انسان ایرانی انسانی خردمند است.ما شاهنامه را به‌درستی «خردنامه» می‌نامیم از همین روست که در بسیاری از بیت‌های شاهنامه خرد ستوده شده است. آنچه به‌راستی در میان دهش‌های ایزدی ستودنی است خرد به‌شمار می‌آید. فردوسی می‌گوید برای آنکه درست زندگی کنی به خرد نیاز داری اما خواست او از این سخن آن نیست که با خرد میتوانیم هر گره‌ای را بگشاییم و پاسخ هر پرسشی را بیابیم.

↩دومین اصل جهان‌بینی فردوسی "داد"
داد در کارکرد شاهنامه‌ای آن کمابیش برابر با آیین و سامان است. کاربرد داد بسیار گسترده‌تر از آن است که ما آن را تا مرز ویژگی و رفتار فردی فرو بکاهیم و فرود بیاوریم. این داد نمونه‌ و بازتابی از آن داد هستی شناختی است. جهان بر داد بنیاد گرفته است و اگر داد نمی‌بود دانش‌های مختلفی پدید نمی‌آمد. پس هیچ بیدادگری نمی‌تواند در آرامش و بهروزی زندگی کند چون با جهان هماهنگ نیست.

↩سومین اصل جهان‌بینی فردوسی «نام» است.
شاهنامه تنها نامه خرد ... دیدن ادامه ›› یا نامه داد نیست نامه ی نام هم هست. اما نام در شاهنامه معنایی بسیار فراتر و گسترده‌ ای دارد.
هر کس یا هر چیزی نامی دارد اما نام در شاهنامه نهاد و سرشت و خوی است. همان است که منش را می سازد. نام ها در باورهای باستانی به راز همه هستی و چیستی را در خود نهفته می‌دارد. هر کس همان است که نام او آشکار می دارد. در بینش باستانی پیوند نام با نامور پیوندی است ساختاری و حتی هستی شناختی و هر کس می‌باید همان نامی را داشته باشد که دارد.
می‌توان گفت که جهان را نام‌ها ساخته‌اند. نام به‌ویژه در منش و فرهنگ پهلوانی کاربردی بسیار گسترده دارد. هم از آن است که پهلوانان از گفتن نام خویش به دشمنان پرهیز می‌کردند، چون نام، آسیب جای آنان بود و اگر دشمن نام پهلوان را بداند به گونه‌ای رازآلود بر وی چیرگی یافته است.

↩چهارمین اصل شاهنامه «شادی» است.

شاهنامه نامه شادی است. ایرانی اگر شاد نباشد در ایرانی بودن آن می‌باید گمان‌مند شد. بزم‌های شادی و جشن‌ها در فرهنگ ایرانی جایگاهی بسیار والا دارند اما آدمی هنگامی به شادی می‌رسد که به سه منش "خرد"، "داد"، "نام" دست یافته باشد، شادی فرایند و دستاورد آن سه اصل است.

نگارنده: میرجلال‌الدین کزازی

✳️ پنج گنج نظامی گنجوی

❇️ شهرت و مقبولیتی که «پنج گنج» نظامی گنجوی یافت، چنان فراگیر بود که پس از او، تا قرن‌ها در سراسر قلمرو زبان فارسی، هر شاعری که داعیه‌ی داستان‌سرایی داشت، در تلاش برای اثبات توانایی خود، دست‌کم یک یا دو منظومه از «خمسه»ی او را تقلید می‌کرد تا به خیال خویش، پاسخگوی هنر داستان‌پرداز گنجه باشد. چنان‌که شاعرانی چون خواجوی کرمانی، امیر خسرو دهلوی، کاتبی ترشیزی، جامی، هاتفی، مکتبی شیرازی، عرفی، فیضی دکنی، وحشی بافقی و بسیاری دیگر، به این چالش برخاستند.
درست است که نظامی با خلق این آثار، عملاً داستان‌سرایی فارسی را به پیروی از سبک خود محدود کرد و تا حدی باعث وقفه و رکود در این حوزه شد، اما این نه نقص که نشانه‌ی هنر و توانایی بی‌نظیر اوست. در واقع، در تمام نسل‌های پس از او، نظامی همواره الگویی یگانه و استادی بی‌بدیل در داستان‌پردازی شمرده شده است.

◀️ مخزن‌الاسرار مجموعه‌ای است از بیست یا بیست و یک مقاله در موضوعات زهد و عرفان. شاعر در آن از مسائل گوناگونی سخن رانده: از آفرینش آدم و ... دیدن ادامه ›› احوال عالم، بی‌وفایی دنیا، استقبال آخرت، توبه و تجرید و دیگر موضوعات. او در بسیاری از موارد با بی‌پروایی جوانی، بیدادگران، ریاکاران، حسودان و فرومایگان روزگار را به نقد می‌کشد.

◀️ خسرو و شیرین روایت عشق پرماجرای خسرو، شاهزاده‌ی ایرانی، به شیرین، برادرزاده‌ی بانوی ارمن، است. این دو، با راهنمایی شاپور – ندیم خسرو – در جست‌وجوی یکدیگر برمی‌آیند و پس از کشمکش‌ها و فراز و نشیب‌های فراوان به وصال می‌رسند. نه ثروت مریم و شکر، خسرو را از مهر شیرین بازمی‌دارد، و نه شور و نیاز فرهاد، دل شیرین را که به خسرو بسته است، به وسوسه می‌اندازد. پایان تلخ داستان، رنگی از رنج و سوز به عشق آنان می‌افزاید و آن را به مرتبه‌ی عشق‌های بزرگ، شوریده و ناکام می‌رساند.

◀️ لیلی و مجنون با داستان‌هایی چون دافنیس و کلوئه و حتی رومئو و ژولیت قابل قیاس است. این منظومه، سرگذشت عشقی دردناک است که دو قبیله‌ی دشمن را با مسئله‌ای سخت روبه‌رو می‌سازد. عشق کودکانه‌ی قیس (قیس بن عامر) و لیلی در مکتب آغاز می‌شود و تعصب عربی بر سر راه آن مانع می‌گردد. لیلی به ناخواسته همسر ابن‌سلام می‌شود و قیس که از وساطت‌ها بهره‌ای نمی‌برد، مجنون می‌شود و به صحرا می‌گریزد. خبر مرگ والدین و حتی مرگ ابن‌سلام نیز او را از شوریدگی نمی‌رهاند. سرانجام، لیلی نیز بی‌وصال می‌میرد و مجنون بر سر مزار او «ای دوست» می‌گوید و جان می‌دهد.

◀️ هفت‌پیکر یا هفت‌گنبد حکایت کامجویی‌ها و شادی‌های بهرام گور است. به روایت شاعر، او در یمن نزد نعمان عرب پرورش می‌یابد و از سرنوشت آینده‌ی خود باخبر می‌شود. پس از مرگ پدر، به کمک نعمان به ایران بازمی‌گردد و با دلاوری تاج شاهی را به‌دست می‌آورد. هر شب را در یکی از گنبدهای هفت‌گانه‌ی رنگین با دختری می‌گذراند و از هر یک داستانی پرشور و پرهوس می‌شنود. روزها نیز به شکار و نشاط می‌پردازد تا سرانجام در پی گور، داستانش پایان می‌یابد.

◀️ اسکندرنامه روایتی است از زندگی اسکندر، در دو بخش «شرف‌نامه» و «خردنامه» (یا اسکندرنامه‌ی بری و بحری). در این منظومه، اسکندر تنها جهانگیری خونریز نیست، بلکه پیامبری است دانا و ذی‌القرنین. او به کعبه می‌رود، با حکما و زهاد به گفتگو می‌نشیند، کتب را ترجمه می‌کند، و در سیر جهان از هر چیزی پند می‌گیرد. نظامی در چهره‌ی اسکندر، با مهارتی شگرف، تصویر یک حکیم جهاندیده را با یک فرمانروای پیروز درمی‌آمیزد؛ چنان‌که گویی آنچه ارسطو می‌خواست از اسکندر بسازد، نظامی در شعر خود ساخته است.

❇️ برگرفته از: با کاروان حله، عبدالحسین زرین‌کوب، چاپ چهارم بهار ۲۵۳۶، صفحات ۱۴۹ تا ۱۵۲

بهرام اردبیلی، با نام پیشین طاهر علفی اردبیلی، در روز ۲۴ اسفند ماه سال ۱۳۲۱ در اردبیل زاده شد. او در سن چهارده سالگی به تهران رفت و در دفتر ثبت و اسناد رسمی مشغول به کار شد. در این زمان بهرام اردبیلی بی‌سواد بود اما شمایل کتاب‌هایی که در قفسه‌های این دفتر اسناد رسمی می‌دید، مجذوبش کرده بودند. آن‌ها را برمی‌داشت و ورق می‌زد بی‌آن‌که توان خواندن این اوراق را داشته باشد. بهرام برای این‌ که بتواند همین کتاب‌ها را بخواند، به خود زبان فارسی آموخت. به مرور به خواندن اشعار شاعران پارسی‌گوی نشست و هرچند به گفته‌ی خود، بسیاری از این اشعار را نمی‌فهمید اما ذهن شاعرش داشت از این متون کلمه می‌چید.
وی در سن ۲۲ سالگی اولین شعرش را در مجله فردوسی چاپ کرد. در این دوران بود که اردبیلی با شاعران شعر دیگر و آنانی که بعدها به گروه شعر حجم معروف شدند آشنا شد. اولین دوستان او شاعران جنوبی این طیف از شعر آزاد فارسی بودند. هوشنگ چالنگی از نخستین معاشرین او بود و از طریق هم‌ او بود که بهرام اندک اندک دیگر شاعران هم‌سوی خود را یافت. این شاعران همگی به نحوی اطرافیان فریدون رهنما به حساب می‌آمدند و بیشترشان،از جمله بهرام اردبیلی، زیر مدیریت او در اداره‌ی رادیو و تلویزیون مشغول به کار بودند. در همین سال‌های میانی دهه‌ی چهل شمسی بود که بهرام اردبیلی مسئولیت انتشار دفتر‌های «شعر دیگر» را به عهده گرفت و با انتشار دو شماره اثری انکارناپذیر بر جریان شعر آوانگارد فارسی گذاشت. در این دو دفتر تعدادی از سرآمدان شعر آوانگارد فارسی همکاری داشتند، من جمله بیژن الهی، هوشنگ آزادی‌ور، فیروز ناجی، پرویز اسلام‌پور، و... اما انتشار این جُنگ شعر به دلیل مشکلات مالی و همچنین مهاجرت بسیاری از شاعران اصلی این‌گروه از ایران، متوقف شد.
بعد از توقف انتشار شعر دیگر بود که بیانیه‌ی شعر حجم منتشر شد. بهرام اردبیلی یکی از امضاکنندگان این بیانیه است اما در سال‌های بعد به وضوح از این‌که این بیانیه را امضا کرده بود ناخرسند بود و حتی از این بیانیه‌ به عنوان «دام حجم» یاد می‌کند که یدالله رویایی برای دیگران پهن کرده بود. اردبیلی ... دیدن ادامه ›› معتقد بود که آن دسته‌ای از شاعران پیشروی دهه‌ی چهل بیانیه‌ی شعر حجم را امضا کردند که به لحاظ مالی فقیر بودند. به گفته‌ی او این شاعران، من جمله خود او، این بیانیه را امضاء کردند تا بتوانند همچنان به خانه‌ی یدالله رویایی بروند و «شام بخورند.»
بهرام پیش از ازدواج با همسرش، مهری فروتن، نامش را، که طاهر علفی بود، به بهرام اردبیلی تغییر داد. او چند سالی بعد از ازدواجش و در اواسط دهه‌ چهل شمسی به هند مسافرت کرد و مدتی را در آن دیار زیست. او دلیل این هجرت چند ساله را یکی تب هیپی‌گری می‌دانست که آن روزها جهان را در نوردیده بود و دیگر آن‌که تمام دوستانش به جایی از جهان مهاجرت کرده بودند. با این‌حال بر این باور هم بود که می‌خواست از زندگی با همسرش دل بکند.
او در هند به یوگا و طبّالی روی آورد و گرایشش به عرفان بیش از پیش شد. در بازگشت از این سفر بود که در مرز افغانستان با ایران به دلیل حمل حشیش بازداشت و به دوسال زندان محکوم شد. شعرهایی که در مدت زندان و یک سال بعد از آن نوشته بود را به همراه نزدیک‌ترین دوستش، بیژن الهی، تایپ کرد و در چمدانی در خانه‌ی برادرش باقی گذاشت تا به موقع برای انتشارشان اقدام کند و بعد از ایران خارج شد. این سفر دوم که باز هم به مقصد هند بود چندان طولانی شد که تا سالیان دراز به ایران بازنگشت. در این حین انقلاب ۱۳۵۷ اتفاق افتاد و خانواده‌ی بهرام از ترس آن‌که محتویات آن چمدان سیاسی باشد چمدان را از بین بردند.
اردبیلی این بار مدتی طولانی‌تر در هند ماند. البته، هر شش ماه باید از هند خارج می‌شد و به جایی دیگر می‌رفت و دوباره به هند باز می‌گشت چون هند ویزای بیش از شش ماه صادر نمی‌کرد. او در این دوران با زنی آمریکایی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج یک فرزند پسر بود. پس از این دوره مدتی را در یونان و دو سال را در هلند گذراند.اندک زمانی هم در فرانسه زیست اما از این کشور و مردمانش دل خوشی نداشت. این بود که در نهایت به اسپانیا رفت و بیست سال پایانی عمر خود را در جزایر قناری سکنی گزید.البته در تمام این سال های سفر هیچ چیز ننوشت و چند سالی را در روزه‌ی سکوتی طولانی گذراند.

مرگ
اردبیلی چند روزی پس از سومین سفرش به ایران در ۳۰ بهمن ۱۳۸۴ به علت ایست قلبی در گذشت و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد. وی مدت‌ها بود از بیماری رنج می‌برد و حتی مقدمات خاکسپاریش را در جزایر قناری فراهم کرده بود. یکی از نکات بسیار جالب این شاعر خودآگاهی او از مرگش است.

بی‌گمان
تو برای مداوای انزوای من
مرگ را باید در استوایی ترین قاره‌ی آفتاب
که مشرق نوبنیادش را
از تکان کتف‌های گندم‌گون من
خواهد شناخت
از عزیمت خود شرمگین کنی

بهرام اردبیلی

رزا جمالی متولد ۲۸ آبان ۱۳۵۶ در تبریز است. دانش آموختهٔ کارشناسی ادبیات نمایشی از دانشگاه هنر و کارشناسی ارشد ادبیات انگلیسی از دانشگاه تهران. فعالیت ادبی خود را از ابتدای دهه۱۳۷۰ آغاز کرد. او شاعری متفاوت خوانده شده‌است که زبان و فضاهای جدیدی را ارائه می‌دهد و پساساختارگرا است.

شاعری که در میانهٔ دههٔ ۱۳۷۰ از اعضای جوان کارگاه شعر رضا براهنی بود و انتشار نخستین کتابش، «این مرده سیب نیست یا خیار است یا گلابی»، در سال ۱۳۷۷، به سبب عنوان و اشعار متفاوت اش، بازتاب‌های فراوانی برانگیخت. بعد از آن، تا سال ۱۳۸۰، او دو مجموعهٔ دیگر از اشعارش را به چاپ رساند و خود را به عنوان شاعری پرکار و مطرح تثبیت کرد.

با در نظر گرفتن تم کهن الگویی غالب، نقش محوری الهه رویش، و درهم تنیدگی انکارناپذیر ایماژ با اسطوره رویش به مثابه یک ژانر در مجموعه «این ساعت شنی که به خواب رفته‌است»؛ باید اذعان نمود که شعر رزا جمالی در معنای کهن الگویی کلمه زنانه و قابل تحلیل است.

کتاب «بزرگراه مسدود است» گزیده‌ای از شعرهای موفق پنج دفتر اوست.[۴] محور افقی در اغلب شعرها رعایت نمی‌شود و شاعر در پی پیوند و برقرار کردن ... دیدن ادامه ›› ارتباط منطقی و زبانی میان سطرها و بندهای سروده خود نیست. مجموعه شعرهای اخیر او به نوعی ادامه همان شیوه در شاعری است که وی از ابتدا آن را دنبال می‌کرد؛ اما او در این شیوه به نوعی پختگی دست یافته‌است.

شعرهای او به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی، ترکی، عربی، بنگالی، هندی، چک، سوئدی، آلمانی، اسپرانتو، کردی و… ترجمه شده‌است و در معتبرترین گلچین‌های ادبی شعر پیشرو جهان منتشر شده‌است. کتاب‌های او از معدود عناوینی ست که به چندین چاپ رسیده و در تیراژ بالا عرضه می‌شود. منتقدان ادبی او را از شاعران مهم، تأثیرگذار و جریان‌ساز سه دههٔ اخیر می‌دانند؛ شعر او پُر از پیشنهادهای تازه برای شعر خلاق فارسی بوده‌است. تجربه‌هایی در حوزهٔ فرم و محتوای شعر امروز که از آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: بازی‌های زبانی، تصویرسازی خلاق، خلق استعارات نو، آشنایی زدایی از زبان متداول، دوری از کلیشه‌های بیانی، به وجود آوردن نشانه‌شناسی تازه ای از کلمات، چندصدایی، استفاده از لحن و زبان محاوره، بی واسطه نویسی، عرفان اشیاء، بازآفرینی مضامین شعر کلاسیک فارسی…
شعر او دارای نظمی هندسی ست و معماری تنظیم شده‌ای دارد. واگویه‌های چند ساحتی که بسیاری از شعرهایش را به آثاری چند صدایی بدل کرده‌است. تخیل سیال از دیگر ویژگی‌های شعری اوست.

چیزی به اشتباه می‌میرد
و آفتاب که نم برداشته است ، خیس و مات است
اگر به این خطوط ادامه دهم؛
آن شیء منجمد که اسیرِ دست توست به اشتباه می‌لغزد
و گرنه چندی ست که روز به پایان رسیده است.

پوک به خانه که می‌رسم
چندی به مکعب‌ها خیره‌ام
جریان ِ ساکنِ آب بود
و آفتاب که نم بر نمی‌داشت
بر سپیدی این همه کاغذ
بر رخت‌های پیرم که گریه کرده بودم!
عناصری جزء به جزء که به من وابسته‌اند
و از خونِ من رنگ می‌گیرند.
این سرزمین که بی‌وقفه بر من می‌بارد!
و ماه که هنوز پهناور است.
اینجا بر دیرک باریکی یخ بسته‌ام
و برای ِ توست که زمان را به رودخانه ریخته‌ام
زمان هوسِ تندی بود که از دستم رفت‌!
این لحظه‌ها که به آسانی پاک می‌شوند…
به کبودی این دیوار می‌مانیم
من و این رختِ تاریک
که به جوی آب ریخته‌ایم
گوساله‌ایست که از مرگ شیر می‌نوشد…

رزا جمالی

بهمن شعله‌ور ، نویسنده، شاعر، مترجم، منتقد ادبی، روان‌پزشک و فعال سیاسی ایرانی-آمریکایی است که در ۱۷ بهمن ۱۳۱۹ (۶ فوریه ۱۹۴۱) در تهران متولد شد. او از نوجوانی به نوشتن و ترجمه پرداخت و در سنین ۱۸ و ۱۹ سالگی آثار برجسته‌ای چون «خشم و هیاهو» از ویلیام فاکنر و «سرزمین هرز» از تی. اس. الیوت را به فارسی ترجمه کرد که همچنان به‌عنوان نمونه‌های شاخص ترجمه در ادبیات معاصر فارسی شناخته می‌شوند.

زندگی و تحصیلات
شعله‌ور در خانواده‌ای با پیشینه سیاسی و فرهنگی رشد یافت. پدربزرگ پدری‌اش از مبارزان جنبش مشروطه و همراه ستارخان و باقرخان بود، و مادربزرگ پدری‌اش خواهر شیخ محمد خیابانی بود. پدرش، نخستین فارغ‌التحصیل دانشکده حقوق دانشگاه تهران، قاضی، وکیل دادگستری، روزنامه‌نگار و ناشر و سردبیر روزنامه‌ی شعله‌ور بود. مادرش نیز از نخستین فارغ‌التحصیلان مدرسه پرستاری دانشگاه تهران بود.
او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران به پایان رساند و در دانشگاه تهران به تحصیل پزشکی پرداخت، اما پیش از دریافت مدرک دکتری، برای پذیرش یک پست دیپلماتیک در ترکیه، تحصیل را رها کرد. در سال ۱۳۴۶، نخستین رمانش با عنوان «سفر شب» منتشر شد که به‌زودی در ایران ممنوع شد. پس از این واقعه، او به ایالات متحده مهاجرت کرد و در دانشگاه آیووا در رشته ادبیات انگلیسی ادامه تحصیل داد و مدارک M.F.A، M.A و دکترای خود را دریافت کرد. سپس در دانشگاه هانمان ... دیدن ادامه ›› در فیلادلفیا مجدداً پزشکی خواند و در سال ۱۹۷۶ مدرک دکترای پزشکی خود را دریافت کرد. او تخصص روان‌پزشکی را در کالج پزشکی پنسیلوانیا گذراند و به عضویت هیئت علمی دانشگاه توماس جفرسون و سایر دانشگاه‌های منطقه فیلادلفیا درآمد.

فعالیت‌های ادبی و سیاسی
شعله‌ور از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۹ به‌عنوان مخالف فعال رژیم پهلوی شناخته می‌شد و پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ نیز به‌عنوان منتقد صریح حکومت جدید فعالیت کرد. او در اشعار و آثار خود، به‌ویژه در رمان «بی‌لنگر»، به نقد تند و صریح استبداد و سرکوب در ایران پرداخت. در سال ۲۰۰۷، پس از ۴۲ سال تبعید خودخواسته، به دعوت گروهی از نویسندگان و ناشران به ایران بازگشت، اما برنامه بزرگداشت او توسط مقامات لغو شد. با این حال، استقبال گسترده نویسندگان و رسانه‌ها باعث شد حتی رسانه‌های دولتی نیز به مصاحبه با او بپردازند.

آثار برجسته
رمان‌ها:
سفر شب: رمانی نوگرایانه که در سال ۱۳۴۶ منتشر شد و به‌دلیل محتوای جسورانه‌اش در ایران ممنوع شد.
بی‌لنگر: رمانی که به نقد استبداد دینی و سرکوب در ایران می‌پردازد و هنوز در ایران مجوز انتشار نیافته است.

ترجمه‌ها:
«خشم و هیاهو» از ویلیام فاکنر
«سرزمین هرز» از تی. اس. الیوت

شعر:
«حماسۀ مرگ، حماسۀ زندگی» (1960)
«سرود انقلاب» (1980)

زبان‌ها و فعالیت‌های دیگر
شعله‌ور به پنج زبان فارسی، انگلیسی، اسپانیایی، ایتالیایی و فرانسوی می‌نویسد و آثارش در این زبان‌ها منتشر شده‌اند. او همچنین به‌عنوان استاد روان‌پزشکی و ادبیات در دانشگاه‌های مختلف آمریکا تدریس کرده و در زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری سخنرانی‌هایی ارائه داده است.

از پس سرخ‌فامی مشعل‌ها بر چهره‌های عرق‌ریز
از پس سکوت یخ‌زده در باغ‌ها
از پس عذاب الیم در جایگاه‌های سنگی
فریادها و شیون‌ها
زندان‌ها و قصرها
و طنین رعد بهار بر کوهستان‌های دوردست
او که زنده بود مرده است
ما که زنده بودیم اینک می‌میریم
با اندکی شکیب

بهمن شعله‌ور

امیر هوشنگ ابتهاج یکشنبه ۶ اسفند ۱۳۰۶ در رشت در خانواده‌ای بهایی، زاده شد. پدرش آقاخان ابتهاج از پزشکان رشت و مدتی رئیس بیمارستان پورسینای این شهر بود و مادرش فاطمه رفعت نام داشت. پدربزرگ او «ابراهیم ابتهاج الملک» گرکانی و مادربزرگش اهل رشت بود. در زمانِ تسلّطِ جنگلی‌ها پدربزرگش را یک اسلام‌گرای تندرو به تحریکِ ملّایانِ قشریِ حامیِ روس با داس کشت.
هوشنگ ابتهاج دورهٔ تحصیلات دبستان را در رشت و دبیرستان را در تهران گذراند و در همین دوران اولین دفتر شعر خود را با نام نخستین نغمه‌ها منتشر کرد.
ابتهاج در جوانی دلباخته دختری ارمنی به نام گالیا شد که در رشت ساکن بود و این عشق دوران جوانی دست‌مایه اشعار عاشقانه‌ای شد که در آن ایام سرود. بعدها که ایران غرق خون‌ریزی و جنگ و بحران شد ابتهاج شعری به نام (دیرست گالیا…) با اشاره به همان روابط عاشقانه‌اش در گیر و دار مسائل سیاسی سرود.

زندگی ادبی
ابتهاج از نوجوانی به شعر گرایش ... دیدن ادامه ›› پیدا کرد.
نخستین مجموعه‌ شعرش به نام "نخستین نغمه‌ها" را در ۱۳۲۵ منتشر کرد.
تخلّص "سایه" را برگزید که بعدها به یکی از نام‌های شناخته‌شده شعر معاصر ایران تبدیل شد.
او شاعری بود که میان سنت و نوگرایی پلی ادبی زد؛ هم در قالب‌های کلاسیک (غزل، رباعی) شعر سروده و هم در شعر نو، خاصه با تأثیر از نیما یوشیج.

آثار مهم
نخستین نغمه‌ها (۱۳۲۵)
سراب (۱۳۳۰)
چند برگ از یلدا (شامل شعرهای نو)
یادگار خون سرو (اشعار سیاسی و اجتماعی)
تا صبح شب یلدا
تاسیان (منتخب آثار)
سیاه‌مشــــــــق (مجموعه‌ شعرهای کلاسیک)

فعالیت‌های موسیقایی
سال‌ها در رادیو ایران و دفتر موسیقی فعالیت کرد.
و با هنرمندانی چون محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، پرویز مشکاتیان همکاری داشت، و بسیاری از اشعارش توسط شجریان و شهرام ناظری اجرا شده‌اند (مثلاً "ارغوان" و "سایه‌ها").

فعالیت سیاسی و اجتماعی
گرایش‌هایی به چپ و حزب توده داشت، هرچند بعدها فاصله گرفت.
در دوران حکومت پهلوی و پس از انقلاب، گاه تحت فشار سیاسی قرار گرفت.
مدتی در زندان جمهوری اسلامی (اوایل دهه ۶۰) بود، اما بعداً آزاد شد.
نگاهش به مسائل اجتماعی، شاعرانه، انسانی و رنج‌دیده بود، نه تند و حزبی.

مهاجرت و وفات
از دهه ۱۳۶۰ به آلمان مهاجرت کرد و در شهر کلن زندگی می‌کرد.
هوشنگ ابتهاج در ۱۹ مرداد ۱۴۰۱ در سن ۹۴ سالگی در شهر کلن آلمان به علت نارسایی کلیه و کهولت سن درگذشت، و پیکر او صبح شنبه ۵ شهریور ۱۴۰۱ در باغ محتشم رشت به خاک سپرده شد.
به گفتهٔ خودش او هرچه‌قدر که به زندگی عشق می‌ورزید، به مرگ فکر نمی‌کرد.

جایگاه ادبی
هوشنگ ابتهاج از چهره‌های بی‌بدیل شعر معاصر ایران است. زبان و بیان او، چه در غزل‌های کلاسیک، چه در شعر نو، سرشار از عمق عاطفی، سادگی صیقل‌خورده، و بینش فلسفی و اجتماعی است. او شاعری بود که هم عاشقانه سرود، هم از درد وطن، هم از تنهایی انسان.

ارغوان
شاخه هم‌خون جدا مانده‌ی من
آسمان تو چه رنگ است امروز؟
آفتابی‌ست هوا؟
یا گرفته‌ست هنوز؟
من در این گوشه که از دنیا بیرون است
آسمانی به سرم نیست
از بهاران خبرم نیست
آنچه می‌بینم دیوار است
آه، این سقف سیاه
آن‌چنان پایین است
که نفس را می‌گیرد از سینه‌ی من
اندر این خفقان‌خانه
چندین شب است
که چنانم کرده‌ست
روحِ برجی که فرو ریخته باشد در خود
اندر این گوشه‌ی خاموش فراموش‌شده
کَس ندانَد که چه می‌گذرد بر منِ نگون‌سار
ارغوان، این‌چه رازی‌ست که هر بار بهار
با عزای دل ما می‌آید؟
که زمین هر ساله سبز است
و این ساقه‌ی خشک
از چه‌رو سبز نمی‌شود؟
ارغوان
شاخه هم‌خون جدا مانده‌ی من
در کنار تو، تنها
خونِ من می‌چکد از شاخه‌ی تو
چند برگِ دگر از تو جدا شد امروز؟
چند برگ دگر از من؟
ارغوان
ارغوان
وقتِ رفتن شد باز
من و دل، تنها با سایه‌ها رفتیم
ارغوان
بی‌تو خون است، به دل ریشه‌ی‌ من

تحلیل کوتاه:
شعر «ارغوان» در ظاهر گفت‌وگویی‌ست با یک درخت، اما در واقع گفت‌وگویی‌ست با خود، با وطن، با تنهایی، با تبعید، و با خفقان.
ارغوان، درختی نمادین است: هم خون است، هم خاطره، هم تبار، هم وطن.
سایه در این شعر، در تبعید و تنهایی‌ست و شکاف میان خودش و "ارغوان" مثل شکاف تبعیدی با سرزمین مادری است.

بکتاش آبتین

بکتاش آبتین هنرمندی حساس و آزاداندیش بود که در طول دوران زندگی خود چه در شعرها و چه در رفتار اجتماعی‌اش همواره تلاش داشت پایبند آرمان‌های شاعرانه و انسانی بماند. او در شعرهای بلندش مانند «خسرو خطر» و «فرشته خانم» روایتگر انسان‌های تک افتاده عصبی اما شریف بود که با وجود فراز و نشیب‌های زندگی‌شان درکی عمیق از حقیقت تکان‌دهنده روزمرگی و جریان آن داشتند. جسارت در بیان، ملموس و صمیمی بودن ایده‌های خیال شعرش، بدون آنکه نیاز باشد از عصبیت و تلخی آن کاسته شود در تعداد زیادی از آثار وی به‌خصوص مجموعه شعرهای آخرش باعث شهرت او شد.

از زخم‌های بزرگ
خط کوچکی باقی می‌ماند
و از چشم‌های تو
چه بگویم!
خاطره‌ی آرنج‌های تو
بر تخت من گود افتاده!


بکتاش آبتین

از نامه‌های فروغ فرخزاد به ابراهیم گلستان

میان این‌همه آدمهای جورواجور آن‌قدر احساس تنهایی می‌کنم
که گاهی گلویم می‌خواهد از بغض پاره شود...
حس خارج از جریان بودن دارد خفه ام می‌کند.
کاش در جای دیگری به دنیا آمده بودم
جایی نزدیک به مرکز حرکات و جنبش‌های زنده
افسوس که همه عمرم و همه توانایی‌هایم را باید فقط و فقط به علت
عشق به خاک و دلبستگی به خاطره‌ها در بیغوله‌ای که پر از مرگ
و حقارت و بیهودگی ... دیدن ادامه ›› است تلف کنم، همچنان که تا به حال کرده‌ام.
وقتی تفاوت را می‌بینم و این جریان زنده هوشیار را که با چه نیرویی پیش می‌رود
و شوق به آفریدن و ساختن را تلقین و بیدار می‌کند، مغزم پر از سیاهی و ناامیدی می‌شود و دلم می‌خواهد بمیرم، بمیرم
و  دیگر قدم به تالار فارابی نگذارم
و آن مجله پرت پست پنج ریالی را نبینم.


فروغ فرخزاد

بکتاش آبتین با نام شناسنامه‌ای مهدی کاظمی در ۲۵ آذر ۱۳۵۳ در شهر ری در خانواده‌ای مذهبی از طبقهٔ متوسط جامعه متولد شد. پدر او اسدالله کاظمی از جانبازان شیمیایی جنگ ایران و عراق بود که در ۳ فروردین ۱۴۰۱ بر اثر بیماری سرطان درگذشت. و همچنین برادر کوچک‌تری به نام آرمان داشت.
آبتین به‌دلیل مذهبی بودن خانواده‌اش و نیز کشته شدن دایی‌اش در جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۲، در کودکی عقایدی مذهبی داشت و حتی عضو بسیج بود. او حتی در ۱۴–۱۳ سالگی تلاش کرده بود که با دست بردن در شناسنامه راهی جبهه شود. آبتین که با اصرار پدر، مکبّر مسجد بود، پس از رسیدن به نوجوانی، کم‌کم شروع به اعتراض کرد و گاهی در میان نماز، مکبّری را رها می‌کرد و گاهی گلابدان مسجد را از جوهر پر می‌کرد. این اعتراض‌ها پس از رفتن او به سربازی و آشنایی‌اش با شعر و جهان هنر، جهت‌دهی‌ای اجتماعی پیدا کرد و حتی در سربازی به درگیری او با فرماندهان و تبعیدش به سردشت منجر شد.
بکتاش آبتین در سال ۱۳۸۸ در اعتراضات خیابانی جنبش سبز، به‌دست مأموران امنیتی مورد ضرب‌وشتم قرار گرفت و به علت شدت جراحات، در بیمارستان و سپس در خانه چند ماه بستری شد. بنا به گزارشی که کانون نویسندگان ایران منتشر کرده است، ضربه‌ای که به سر او وارد شد، باعث به کما رفتن او شد.
آبتین دراین‌باره گفته بود: «مأموران امنیتی در یکی از آن تظاهرات به من با چاقو حمله کردند و جمجمه‌ام شکست و بلافاصله به بیمارستان فیروزگر منتقل شدم و پس از آن هم حدود یک‌سال در خانه بستری بودم. آن روز، من مثل بقیه شهروندان در خیابان بودم و برای گرفتن عکس یا فیلم نرفته بودم.
بکتاش از سال ۱۳۸۷ برای عضویت در کانون نویسندگان ایران اقدام کرده بود و در سال ۱۳۸۹ به‌طور رسمی به عضویت آن درآمد.
آبتین همواره عضویت در ... دیدن ادامه ›› کانون نویسندگان را نقطه‌عطف زندگی خود می‌دانست؛ و زندگی‌اش را به دوره‌های پیش و پس از آشنایی و همکاری با کانون نویسندگان ایران تقسیم کرده بود. او در این‌باره گفته بود: «واقعاً کانون نویسندگان ایران به من هویت داد. به من آموخت که آزادی چیه، آزادی‌خواهی چیه…، ما برای چی دور هم جمع می‌شویم…، از چه چیزی حرف می‌زنیم…، چه چیزی می‌خواهیم…»
در سال ۱۳۹۱، بعد از به زندان افتادن منشی آن زمان کانون یعنی منیژه نجم عراقی، بکتاش آبتین از سوی هیئت دبیران کانون به جای او انتخاب شد.[۸۵] او همچنین در شهریور ۱۳۹۳ در انتخابات مجمع عمومی کانون به عضویت هیئت دبیران آن درآمد؛ در انتخابات شهریور ۱۳۹۴ با بیشترین آرای انتخاباتی به فعالیت خود ادامه داد و در ۱۸ بهمن ۱۳۹۶ به‌عنوان «بازرس کانون» انتخاب شد. او در سال‌های عضویت خود در کانون، بسیاری از بیانیه‌ها و همچنین کتاب‌های کانون نویسندگان، از جمله، کتاب «پنجاه سال کانون نویسندگان ایران» را منتشر کرد که بعدها به دلیل انتشار آن‌ها به زندان افتاد.

فعالیت بکتاش آبتین در کانون نویسندگان برای او پیامدهای حقوقی داشت. او در اردیبهشت ۱۳۹۴ به کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران اطلاع داد که «در سه روز متوالی از تاریخ ششم تا هشتم اردیبهشت ماه برای فیلم‌ها، عضویتش در کانون نویسندگان و شرکت در اعتراضات خیابانی سال ۸۸» بازجویی شده است. مأموران وزارت اطلاعات منزل او را تفتیش کردند[۸۱] و آثارش ممنوع اعلام شد. این پرونده به مدت سه سال در دادسرای فرهنگ و رسانه باز بود تا اینکه در آبان ۱۳۹۷ او با کیوان باژن و رضا خندان مهابادی به شعبه ۷ دادسرای اوین احضار شده و اتهام تبلیغ علیه نظام به او تفهیم شد. سه ماه بعد پس از احضار مجدد، سه اتهام «تبلیغ علیه نظام»، «اجتماع و تبانی به قصد اقدام علیه امنیت ملی» و «تشویق بانوان کشور به فساد و فحشا» به او تفهیم شد.

در بعدازظهر ۱۸ دی ۱۴۰۰ بکتاش آبتین بر اثر شدت ابتلا به بیماری کرونا در بیمارستان ساسان تهران درگذشت. پس از انتشار خبر مرگ آبتین در رسانه‌ها، تعدادی از مردم و اهالی ادبیات به روشن‌کردن شمع و سوگواری در مقابل بیمارستان ساسان پرداختند که تجمع‌کنندگان با حملهٔ مأموران امنیتی متفرق شدند.
بسیاری از مردم، هنرمندان و مراکز حقوق بشری، همچون: سازمان گزارشگران بدون مرز و سازمان دیده‌بان حقوق بشر علت مرگ بکتاش آبتین را تعلل در درمان او در زندان و اعزام دیرهنگام وی به بیمارستان دانستند. تشکل‌های مختلف کارگری مانند سندیکای کارگران شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه، کانون صنفی معلمان و اتحادیه آزاد کارگران ایران نیز بیانیه‌هایی منتشر کرده و مسئولان قضایی و سیاسی ایران را به قتل عامدانهٔ بکتاش آبتین متهم کردند. انجمن جهانی قلم، انجمن قلم آمریکا، انجمن جهانی قلم در کبک کانادا، وزارت فرهنگ آلمان، و وزارت خارجه آمریکا، از دیگر مراکزی بودند که بیانیه‌های اعتراضی منتشر کردند. مرکز دفاع از حقوق بشر رائول ولنبرگ و انجمن قلم آمریکا نیز اعلام کردند که شکایت‌نامه‌ای را به سازمان ملل فرستاده‌اند و با اشاره به سرنوشت بکتاش آبتین، جمهوری اسلامی ایران را مسئول این وضعیت دانسته‌اند؛ زیرا از دیدگاه آن‌ها «به‌صورت سازمان‌یافته و مداوم، اعضای کانون نویسندگان ایران را در حبس قرار می‌دهد». از سوی دیگر، اداره کل زندان‌های تهران با رد هرگونه اهمال در این پرونده، بیانیه‌ای منتشر کرد و پاسخ تست کرونای بکتاش آبتین را منفی اعلام کرده و علائم بیماری او را سینوزیت معرفی کرد. دادستانی تهران نیز در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که «در مدت بستری آقای آبتین در هر دو بیمارستان، دادستانی تهران با اعزام پزشکان حاذق اداره کل پزشکی قانونی استان تهران بر بالین وی، نسبت به نظارت بر روند درمان او و تضمین هرچه بیشتر خدمات‌دهی به بیمار در بیمارستان‌های محل بستری اقدام کرده بوده است».

کانون نویسندگان در ساعات اولیهٔ پس از مرگ تلاش کرد تا جنازه بکتاش آبتین را از بیمارستان ساسان تحویل بگیرد؛ اما مقامات مانع این کار شدند. با اعلام خانوادهٔ بکتاش، خاکسپاری او قرار بود در روز دوشنبه ۲۰ دی انجام شود؛ ولی به‌طور ناگهانی اعلام شد که این مراسم در ساعت ۱۵ روز یکشنبه ۱۹ دی در امامزاده عبدالله شهر ری برگزار خواهد شد. بسیاری از هنرمندان و نویسندگان، از جمله، جعفر پناهی در این مراسم حضور داشتند و برخی از حاضران در این مراسم، شعارهایی مانند «درود بر آبتین، مرگ بر ظالمین»، «مرگ بر حکومت آدمکش» و «مرگ بر دیکتاتور» دادند. همچنین در روزها و هفته‌های بعد، تعدادی از فعالان سیاسی و هنرمندان ساکن اروپا تجمع کردند و یاد بکتاش آبتین را گرامی داشتند.
۲
امروز اما
شیشه‌ها کثیف و کدر بودند
گوشی را برداشتیم
بی‌شک حرف‌هایمان شنود می‌شد
و دوستت دارم
جمله‌ای سبک
برای گوش‌هایی سنگین بود
دستانمان را
روی هم گذاشتیم
شیشه‌های بین دستانمان
سرد و کثیف بود

بکتاش آبتین

نگاهی کوتاه به زندگی شعری صمیم ع اسمعیلی

صمیم ع اسمعیلی، شاعر معاصر و جسور اهل استان فارس، با زبانی ساده و بی‌پرده، اما عمیق و اندیشمندانه، یکی از چهره‌های برجسته شعر اجتماعی و سیاسی در دهه‌های اخیر ایران به شمار می‌آید. او که در ۴ شهریور ۱۳۶۱ متولد شده، از همان سال‌های جوانی با دغدغه‌های انسانی، اجتماعی و فلسفی به سرودن شعر پرداخت و به‌مرور در فضای ادبی ایران شناخته شد.
اسمعیلی دو مجموعه شعر با عنوان‌های «برای آخرین‌ بار» و «امتداد سکوت» منتشر کرده که هر دو بازتابی از درونیات او و واکنشی به واقعیت‌های تلخ جامعه‌اند؛ واقعیت‌هایی چون سانسور، بی‌عدالتی، رنج، و سکوت‌های تحمیل‌شده. در اشعارش ترکیبی از شعر سپید، رباعی، و سروده‌هایی با ساختارهای نو دیده می‌شود که هم‌زمان لطافت عاشقانه و تلخی اعتراضی را در دل خود دارند.
او با انتشار آثارش در رسانه‌های مجازی و پایگاه‌هایی نظیر «شعر نو» و «تیوال»، توانست مخاطبان گسترده‌ای را جذب کند.
در سال‌هایی که شعر برای بسیاری تنها بازی با کلمات بود، صمیم ع اسمعیلی از شعر به عنوان ابزار فریاد استفاده کرد؛ فریادی علیه سانسور، در ستایش ... دیدن ادامه ›› آزادی، در سوگ کشته‌شدگان اعتراضات و در دفاع از حق اندیشیدن. همین رویکرد سبب شد او با تهدید و فشار از سوی نهادهای امنیتی و گروه‌های افراطی مواجه شود. برخی پایگاه‌هایی که شعرهایش را منتشر می‌کردند فیلتر شدند و او بارها تهدید به مرگ شد.
با این‌حال، صمیم ع اسمعیلی هیچ‌گاه سکوت نکرد. شعر برای او تنها ادبیات نیست؛ نوعی زندگی‌ست، ایستادن است، و ماندن. در جهانی که سکوت از بسیاری طلب می‌شود، او نوشت و خواند، تا ثابت کند حتی یک شاعر هم می‌تواند صدای وجدان زمانه‌اش باشد.

ترک خوردگیٍ شیشه‌های غرور
متلاشی شدنِ فکرهای رو به باد
در کف هذیان‌های نیمه روز.

سنگینی نفس روی ماتم آیینه‌ها
در عبور تابوت‌های مرگ، زندگی
از میان خواب فرشته‌های کاغذی.

راه رفتن مرثیه‌خوان‌های بی طبل
روی اعصاب گوش‌های دراز شهر.

سیاهی مردمک‌های خسته از نور
در سیاهچال‌های گریز از تاریکی

به درازا کشیده است خواب خورشید
پنجره کابوس‌وار دیوار می‌بیند
چشم‌هایش سرریز می‌شود ازخواب‌های سیاه سفید
از حقیقت چهره‌های رنگ به رنگ
از زیر‌زمین‌های سفسطه
بوی انتقام دروغ می‌آید که برهنه
فلسفه می‌بافد در آفتاب

منتظر مباش!
از پشت هیچ جاده‌ای
روشنی به کوه نمی‌زند
آینه‌ها هم بی منطق راست نمی‌گویند
ایمان تو به مردادهایی
که در مرداب می‌پوسند
شبیه کفر برهوتیست که
به‌ انتظار آسمان آب نمی‌نوشد

از سنگ پر شده‌ای
مواظب هیزی گربه‌های بی هدف باش!

صمیم ع اسمعیلی
از کتاب امتداد سکوت

مشتاقی و صبوری از حد گذشت یارا
گر تو شکیب داری طاقت نمانْد ما را

باری به چشم احسان در حال ما نظر کن
کز خوان پادشاهان راحت بود گدا را

سلطان که خشم گیرد بر بندگان حضرت
حکمش رسد ولیکن حدی بود جفا را

من بی تو زندگانی خود را نمی‌پسندم
کآسایشی نباشد بی دوستان بقا را

چون تشنه جان سپردم آن گه چه سود ... دیدن ادامه ›› دارد
آب از دو چشم دادن بر خاک من گیا را

حال نیازمندی در وصف می‌نیاید
آن گه که بازگردی گوییم ماجرا را

بازآ و جان شیرین از من ستان به خدمت
دیگر چه برگ باشد درویش بی‌نوا را

یا رب تو آشنا را مهلت ده و سلامت
چندان که باز بیند دیدار آشنا را

نه ملک پادشا را در چشم خوب‌رویان
وقعی‌ست ای برادر نه زهد پارسا را

ای کاش برفتادی برقع ز روی لیلی
تا مدعی نماندی مجنونِ مبتلا را

سعدی قلم به سختی رفته‌ست و نیک‌بختی
پس هر چه پیشت آید گردن بنه قضا را

سعدی