سید ایلیا حسینی فعال هنری

«صدام»، بازتاب هذیان قدرت در آینه‌ی تقلید

در تاریکیِ تاریخ، همیشه بدل‌ها بوده‌اند. کسانی که نه قدرت داشته‌اند، نه اراده‌ای برای آن؛ فقط شباهت. این شباهت گاهی ناجی بوده، گاهی قاتل، و اغلب، مایه‌ی هزل و تراژدی همزمان. «صددام» ساخته‌ی پدرام پورامیری نیز در امتداد این خط ایستاده است. اما نه در مقام یک کمدی صرف، بلکه تلاشی است برای پرده‌برداری از منطق دروغ، از قدرتی که با تقلید، با ساختن چهره‌ای جعلی، خود را بازتولید می‌کند.

فیلم با یک ایده‌ی هوشمندانه آغاز می‌شود: مردی ساده‌دل و تهی‌دست به‌نام صلاح، تنها به‌خاطر شباهتش به صدام حسین، به درون بازی‌های امنیتی و سیاسی کشیده می‌شود. اما این شباهت فقط یک بُعد از فاجعه است؛ آن‌چه در ژرفای فیلم جریان دارد، هجو تمام‌عیار نظام‌هایی است که در نبود حقیقت، به «شبه‌چهره‌ها» پناه می‌برند؛ نظام‌هایی که از ترس سقوط، حتی در سایه‌های شبیه به قدرت هم دست می‌برند.

در بطن این کمدی سیاه، مفهوم بدل از یک ابزار نمایشی، به استعاره‌ای از سیاست بدل می‌شود: سیاستی که چهره ندارد، فقط ماسک دارد. فیلم، در این ... دیدن ادامه ›› معنا، نه‌تنها به نقد دوران صدام می‌پردازد، بلکه بازتابی است از سازوکارهایی که هنوز هم، در خاورمیانه‌ی معاصر، قدرت را با بدل‌سازی تداوم می‌بخشند. از شبه‌انقلابیونِ تلویزیونی تا سردارانِ بی‌نبرد، همه بدل‌هایی‌اند که در هیبت اقتدار قدم می‌زنند، اما حقیقت ندارند.

صلاح، شخصیت اصلی فیلم، قربانی همین نظام بدل‌سازی است؛ انسانی که نه هویت دارد، نه هدف، فقط تصویری است از یک هیولا، و همین تصویر برای بازیگران اصلی قدرت کافی‌ست. او نه علیه صدام است، نه با او؛ فقط می‌خواهد زندگی کند. اما در نهایت، همین خواست ساده هم در جهان وارونه‌ای که فیلم می‌سازد، نوعی خطر تلقی می‌شود.

در دل این روایت، ایران نیز به عنوان صحنه‌ی پنهانِ رخدادها حضور دارد. فیلم هرگز مستقیماً سراغ سیاست داخلی ایران نمی‌رود، اما با ظرافتی هوشمندانه، تلنگرهایی به مخاطب آگاه می‌زند: آیا ما نیز در جامعه‌ای زندگی نمی‌کنیم که بدل‌ها، شبه‌مقدسان، و نسخه‌های جعلی قهرمانان، بر ساحت واقعیات سایه انداخته‌اند؟ آیا ما هم شاهد حکومت‌هایی نیستیم که برای حفظ ظاهر خود، به آینه‌هایی دروغگو پناه می‌برند؟

«صددام» از دل کمدی، به تراژدی بدل می‌شود. تراژدی انسان‌هایی که خواستار سادگی‌اند، اما در جهان جعل، حتی همین خواسته نیز هویت‌زدایی می‌شود. فیلم در نهایت به یک پرسش می‌رسد: اگر چهره‌ی قدرت قابل جعل است، پس چه چیز در این جهان واقعی‌ست؟