درباره نمایش ترس و نکبت رایش سوم - علیرضا اخوان
منتشر در روزنامه سازندگی چهارشنبه 24 اردیبهشت 404
نیلوفر ثانی
"فرمولاسیون نکبت و رنج"
زیست در زمانه حکومت‎های سرکوبگر و فاشیستی تنها محدود به قرن بیستم اروپا نمی‎شود. اگرچه نمایشنامه برتولت برشت که با ۲۴ تک پرده تلاش می‎کند بخشی از وضعیت و شرایط دوران جامعه آلمان را در زمان هیتلر و نگارش خود حوالی سالهای ۱۹۳۵ تا ۱۹۳۹و در تبعید نشان دهد اما تطابق‎های بسیاری از آن در جامعه فعلی ما قابل ردیابی‎ست.
علیرضا اخوان با انتخاب متنی با این ویژگی‎ها و بهره از سبکی اکسپرسیونیستی و تجربه‎گرایی با گریم، طراحی لباس و استفاده متنوع و گسترده‎ای از ویدیو مپینگ و تصاویر چندبعدی، قدم‎هایی را با انطباق کارکرد تئاتر و ارتباط آن با زمانه امروز، برداشته و ضرورت ابعاد اجتماعی این هنر زنده را بار دیگر یادآوری می‎کند.
او که در چند اثر خود با کمترین تعداد بازیگر، و در نوعی مواجهه‎ی درونگرایانه با مسائل و رویدادهای اجتماعی با مخاطب سخن گفته، اینبار و ... دیدن ادامه ›› بنابه ضرورت متن و تاثیرگذاری جمعی آن، از تعداد ۱۱ بازیگر بهره برده تا بتواند وضعیتی از زیست مردمی در جوامع تحت سیطره و نظارت و سرکوب را ترسیم کند. هر چند ارجاع متناوب و متعدد به چنین نظام‎هایی می‎تواند بیش از اندازه بخش تکرارپذیری و کم‎اثری یک اجرای نمایشی را بدنبال بیاورد اما در هر صورت و با وجود ممیزی‎ها و اخته شدن بسیاری از متون در شورای نظارت، به نظر چاره‎ای دیگر باقی نمی‎ماند. ضمن آنکه اتصال، ارتباط و آشنایی نسل جوانتر علاقمند به تئاتر با متون بزرگان جهانی این هنر، لزومی انکارناپذیرست.
"ترس و نکبت رایش سوم"، ۶ اپیزود دارد که در هر کدام تلاشی برای ارائه روح متن و اشتراک آن با مخاطب شده است. حرکات فیزیکی و بدن هر بازیگر نمایانگر تحت تاثیر قرارگرفتن بدنها در چنین وضعیتی‎ست و برانگیختگی احساسات به اندازه است که به ورطه سانتیمانتالیسم نیفتد و هدر نرود.
بازی بازیگران هم‎سطح و همسو است. در هر اپیزود دو یا سه نقش برجسته‎تر وجود دارد که اغلب متوازنند اما تمام بازیگران به عنوان نیروهای مولد جمعی در تمام اپیزودها حضور دارند. اما طراحی صحنه که نیازمند تکمیل‎شدن فضاسازی اجرا و موقعیت‎هاست، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
بسندگی به پخش و اجرای ویدیو مپینگ و تصاویر دیجیتالی، هر چند تاثیرگذارست اما نمی‎تواند جای طراحی صحنه کارآمد را پر کند. اگرچه سالن اجرا در عمارت نمایشی هما نیز چندان مناسب نیست و نیازمند عمق و ابعاد بزرگتری برای این دست اجراهاست.به همین دلیل بخشی از زحمات و جذابیت اجرا در کمبود طراحی صحنه شامل دکور و سازهای مناسب، از دست می‎رود و به یک اجرای خوب تقلیل می‎یابد. در صورتیکه این اجرا با متن و بازی و میزانسن‎های درستش می تواند در سطح نمایشی کامل ارتقا یابد.
طراحی لباس‎هایی یکدست و کاملا در راستای معناپذیری متن، قابل تقدیر است. پوششهایی تداعی‎گر مرز میان افراد آزاد و دربند که نشانه‎شناسی بصری را نیز تامین می‎کند. هر چند متن برشت با سویه‎های برجسته و تاکیدشده مارکسیستی که عقاید شخصی برشت را اعلام می‎کند، تا جای ممکن در اجرای اخوان، کمرنگ شده و حتی گاه با بهره از لحن ادای بازیگران، شکل انتقادی نیز می‎گیرد. این هویت‎یابی هوشمندانه‎ایست که کارگردان حتی با وجود انتخاب متنی از یکی از فعالان نمایشنامه‎نویسی دوران اوج مارکسیست، در نظر داشته و بکار برده است تا مبلّغی برای چنین ایدئولوژی‎های مردودی نباشد و تا جای ممکن متمرکز بر وضعیتی از جامعه باشد که تحت حکومتی با سازوکار فاشیستی چگونه از زایش و سازندگی فاصله گرفته و حتی به " نکبت" منجر می‎شود.
اجرا با جذابیتهای بصری ویدیو مپینگ می‎تواند نه تنها نوعی همسویی با تکنیک‎های نوین در طراحی صحنه باشد اما تاکید و استفاده بیش از حد از آن، نورپردازی کلی را محدود می‎کرده و بهره از نورهای موضعی، اسپات و عمومی به حداقل می‎رسد. به نظر می‎رسد در این اجرا نیز نیاز توازن بیشتری در بهره از این دو مدیا وجود دارد.
با این اوصاف نمایش " ترس و نکبت رایش سوم " با زمان مناسب ۶۰ دقیقه، در کنار ارائه یک اثر نمایشی و زیبایی‎شناسی هنری و تکنیک‎های برشتی، آینه‎ای از وضعیت جوامعی است که با چنین شرایط اجتماعی درگیرند. جوامعی که به مرور و از ترس و هراس جنایات و فجایع این حکومتها، به نکبتی می‎افتند که حتی از انسانیت، اخلاق و عشق به همنوع و اطرافیانشان دور شده و تهی می‎شوند. و از این بابت می تواند گفتگویی معاصر با مخاطب تئاتر برقرار کند.