یادداشت رضا ثروتی بر نمایش بیگانه

یادداشت رضا ثروتی بر نمایش بیگانه

حرکت در حفره ی اجتماع
"فهمیدم مردى که فقط یک روز زندگى کرده باشد مى تواند بى هیچ رنجى، صد سال در زندانى بماند. چون آنقدر خاطره خواهد داشت که کسل نشود."
بیگانه، آلبر کامو.
مرور خاطرات مورسو در دادگاه و زندان و تداعی هر آنچه او را به حکم قطع سر با گیوتین محکوم کرده است، هسته ی اصلی روایت اثر را در دراماتورژی و اجرای این نمایش تشکیل می دهد. ویژگی نمایش "بیگانه" مسعود دلخواه، سیالیت فضاسازی های او و رسیدن به ترکیبات میزانسن هایی است که با نشانه های تصویری و گاه صوتی، ما را از موقعیتی مکانی به موقعیت مکانی دیگری پرتاب می کند، حربه ای که با توجه به امکانات محدود تئاتر، نیازمند تبحری است  که او به خوبی در اجراهایش از پس این مهم بر می آید، رمان بیگانه؛  بیش از هر چیز به خاطر تعدد موقعیت های مکانی اش برای اقتباس به سینما نزدیکتر است و دلخواه با طراحی و دراماتورژی قابل قبول توانسته است با مونتاژی سینمایی؛ یکی از مهمترین متون ادبیات جهان را آداپته کرده و به صحنه بیاورد. او با دیزالوهای پی در پی  تماشاگر را از خانه ی سالمندان، به دادگاه، از ساحل به اتاق مورسو از گورستان به زندان می برد و این مهم با ورود و خروج شخصیت ها، تداخل و تصادم مکان ها و زمانهای متفاوت با نشانگان تصویری و صوتی، صورت می پذیرد. این درهم تنیدگی موقعیت های مکانی، با ذهنیت مورسو  که در سلول زندان،  خاطرات خود را مرور می کند؛ یکی شده  و از پس اعمال خود به دنبال گناه و قصورش می گردد، مقاومت مورسو در برابر حیرت دیگران از بی تفاوتی او در قبال فقدان مادر و ارتکاب قتل، انکار خدا، حکم مرگ و ... در کنار مهربانی و آرامش و هم دردی اش با سایرین از او شخصیتی پیچیده را می سازد که رحیم نوروزی با توانمندی مثال زدنی، با ظرافت و بلوغی کم نظیر از پس این مهم بر می آید، در زمان روایی اثر در مقاطعی روایت خطی کامو را با هم ریخته و سعی دارد فضایی ذهنی و سورئال را خلق کند، نکته ای که انتخابش؛ دراماتورژ و کارگردان را با چالشی مواجه می کند که تعقل، بی تفاوتی و خونسردی شخصیتی مثل مورسو را چگونه در قالب فضایی کابوس گونه و سورئال نشان دهد؟ زیرا این شخصیت از منطقی تبعیت می کند که با اغتشاشات ذهنی شخصیتی  مثل راسکولنیکوف که  در رمان جنایت و مکافات  در اثر ارتکاب قتل؛ ذهن آشفته اش به طورِ متناوب او را از موقعیتی به موقعیت دیگر پرتاب می کند؛ متفاوت است. دلخواه این ریسک را می پذیرد که بر لبه ی خطی حرکت کند که سویه های واقع گرایانه اثر را با تمرکز بر بازی مورسو ( رحیم نوروزی) و فضا سازی کاراکترهای پیرامونی او را در فضایی ذهنی و سورئال حفظ کند. فضایی که در اندک مقاطعی، دچار گسست شده و اغراق های رفتاری و حرکتی از سوی برخی بازیگران، سویه های ذهنی اثر را پررنگ تر می کند و کنترل آنها می توانست بالانس بهتری را در ارتباط و مواجهه با جنس بازی صحیح مورسو (رحیم نوروزی) با کاراکترهای دیگر ایجاد کند، جایی که این اغراق؛ میزانی از تصنع را وارد جهان نمایش می کند که با ذهنیت مورسو در تضاد است، سایر بازیگران به درستی انتخاب شده اند و با کیفیت نقش های خود را ارائه می دهند، حضور جوانانی که در کنار حرفه ای ها موفق عمل می کنند نشانگر هدایت و درایت موفق دلخواه در این اثر است، موفقیتی که در حوزه دراماتورژی نمود بیشتری دارد. روایتی وفادارانه که با مونتاژی مهندسی شده،  جهان روایی  رمان را در زمان نمایش، فشرده می کند.  امر دشواری که مسعود دلخواه به زیبایی از پس آن بر آمده است. البته  این نگاه  وفادارانه نسبت به خط روایی کامو،  می توانست از لحاظ محتوایی برای اقتباسی امروزین،  تغییراتی پیدا کند. نگاه انسانی کامو به شخصیت مورسو و بی تفاوتی اش نسبت به هنجارها و عقاید مرسوم  اگر ویژگی منحصر به فردی در هنگام انتشار این رمان، پس از جنگ جهانی دوم؛  قلمداد می شد، در دوران معاصر آنچنان ابعادش متغیر و پیچیده تر می شود که می توانست در این اجرا هم نمود داشته باشد و به متن کامو از دریچه ای تازه تر، نگاه شود. در هر صورت این اجرا را  باید در زمره ی اجراهای مرفق این سالها قرار داد و می توان در حوزه ی دراماتورژی به عنوان اقتباسی وفادارانه و مثال زدنی در حوزه ی نمایش  از آن یاد برد. حوزه ای که تئاتر ما با توجه به غنای جهان ادبیات می تواند بیشتر از آن بگیرد. تجربه ای که اگر به اقتباس  صحیح از آثار موفق ادبی ایران، مثل بوف کور، ملکوت، سنگ صبور... هم منجر شود نتایج مثبتی را به همراه خواهد داشت.
  طراحی صحنه، لباس و گریم نمایش متناسب با فضای دو گانه ی اثر به درستی طراحی شده اند اما حضور طراحی نور و طراحی صدا در این اثر  رنگ و لعاب دیگری دارد و به فضاسازی و نمایش این تراژدی مدرن  کمک شایانی می کند، طراحی نور در ساختِ فضاهای سورئال نمایش به خصوص هویت بخشیدن به تلفیق جهان زندگان با مردگان ( مادر و مرد عرب) و تاکیدها و و نقطه گذاری هایی بر شخصیت مورسو در دل صحنه های دادگاه که گویی او هم چون مردگان نمایش در برزخ است و گاه زنده هست و گاه نیست و آن انعکاسِ کور کننده ی نور که در ابتدا تماشاگران را به آزار می رساند تا همچون مورسو لحظه ای ناخواسته گلوله ها را به سمت صحنه شلیک کند ( در اجرای شب گذشته، تماشاگری در همان لحظه ی شروع، پس از روشن شدن پرژکتورها با سر و صدا از سالن بیرون رفت)  در پایان باید از طراحی صوتی اثر یاد کنم که فضاسازی اصلی نمایش را به دوش می کشد، فضایی که بیشتر با افکت هایی به اصوات زنده ی صحنه ای و مهندسی و تنظیم صحیح صداها، در راستای جهان دوگانه ی  مورسو به زیبایی در حرکت است و به درستی دیزالوهای صحنه ای را همراهی می کند.
 رضا ثروتی