نسبت تئاتر و دین، تعزیه و شرق‌شناسی محور گفت‌وگوها بود

نشست نقد و بررسی کتاب تئاتر و اسلام عصر شنبه ۱۵ اردیبهشت در سالن استاد طاهره صفارزاده حوزه هنری برگزار شد. در این نشست که با حضور پژوهشگران و هنرمندان عرصه تئاتر همراه بود، پروفسور ماروین کارلسن، نویسنده کتاب، از طریق تماس تصویری شرکت کرد. ترجمه گفت‌وگوهای جلسه را مهدی چاوش‌ور، مترجم اثر، بر عهده داشت و اجرای نشست را زینب غضنفری انجام داد.

کتاب تئاتر و اسلام اثری پژوهشی است که به بررسی تعامل میان هنر نمایش و فرهنگ اسلامی در دوره‌های مختلف تاریخی می‌پردازد. این کتاب با ترجمه مهدی چاوش‌ور منتشر شده و محور گفت‌وگوهای این نشست بود.

در ابتدای نشست، نصرالله قادری با اشاره به دیدگاه برخی نظریه‌پردازان غربی که اسلام را مخالف تئاتر می‌دانند، پرسشی درباره نسبت دین اسلام و هنر نمایش مطرح کرد. او گفت: «چطور ممکن است دینی که در کتاب خود انسان را به تفکر دعوت می‌کند، با هنری که بر دیالوگ و اندیشه بنا شده، ناسازگار باشد؟»
کارلسن در پاسخ تأکید کرد که مخالفت با تئاتر صرفاً مختص اسلام نیست و در همه ادیان چنین دیدگاه‌هایی وجود داشته است. به گفته او، در میان شیعیان علاقه بیشتری به هنرهای نمایشی دیده می‌شود و پیشینه تعزیه این موضوع را تأیید می‌کند.

غلامحسین دولت‌آبادی در ادامه بحث، با اشاره به دوره صفویه و ارتباطات گسترده آن دوره با غرب، مسئله تأثیرپذیری هنر نمایش در ایران از فرهنگ غرب را مطرح کرد. او گفت: «به نظر من پیشینه تئاتر در اسلام، به‌ویژه در ایران، تحت تأثیر تئاتر غربی قرار گرفته است.»
کارلسن در پاسخ گفت که کشورهای مختلف اشکال هنری خود را به شیوه‌های گوناگون گسترش داده‌اند و داستان‌گویی در جوامع مختلف، شکل‌های متفاوتی داشته است. او افزود: «تأثیرپذیری متقابل امری طبیعی است و تقلید، یکی از پایه‌های قصه‌گویی است. با این حال، شواهد نشان می‌دهد تعزیه و آیین‌های مشابه، صدها سال در فرهنگ‌ها و ادیان مختلف جریان داشته‌اند و دلیلی وجود ندارد که تصور کنیم این روایت‌ها صرفاً وام‌گرفته از غرب بوده‌اند.»

سپس صادق رشیدی با طرح پرسشی درباره رویکرد کتاب، گفت: «آیا کتاب شما ادامه سنت شرق‌شناسی است؟ به نظر می‌رسد چنین رویکردی در آن دیده می‌شود. از سوی دیگر، سنت‌های نمایشی ریشه در فرهنگ مردمی دارند و هیچ‌گاه برای تولید نمایش خلق نشده‌اند. تعزیه هم بیشتر در خدمت قدرت قرار گرفته تا توسعه تئاتر. آیا شما تاریخ نوشته‌اید یا رابطه تئاتر و اسلام را معنا کرده‌اید؟»
کارلسن در پاسخ گفت: «امیدوارم این کتاب ادامه شرق‌شناسی نباشد، بلکه چالشی برای آن باشد. تلاشم این بوده که نگاه یک‌سویه شرق‌شناسان را بازبینی کنم و روایتی تازه ارائه دهم.»

نشست با ادامه گفت‌وگو میان حاضران و نویسنده ادامه یافت و در پایان، مجری نشست از مهمانان و مخاطبان تشکر کرد. این نشست فرصتی برای بررسی ابعاد تاریخی، فرهنگی و فلسفی نسبت میان تئاتر و آموزه‌های اسلامی بود.