قاتلی که با سکوت می کشد

مصاحبه "محمد فاتحی" کارگردان نمایش قاتل بی مزد با روزنامه اعتماد- 92/10/15

نمایش «قاتل بی مزد» این روزها در تماشاخانه سه نقطه روی صحنه می رود. نمایشنامه این نمایش از معدود نمایش های اوژن یونسکو است که از زمان حیات خود نویسنده تا به امروز اجرا نشده و متن نمایش توسط گروه اجرایی از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه شده است. این نمایش توسط گروهی جوان آماده اجراشده است. نمایش قاتل بی مزد داستان شهری را روایت می کند که هم ابعاد آن شگفت انگیز است اما در این میان قاتلی وجود دارد که تمامی مردم شهر را به قتل می رساند و تمام مردم شهر قاتل را می شناسند اما در برابر این قتل ها سکوت می کنند در همین رابطه بامحمد فاتحی، کارگردان نمایش گفت وگویی صورت گرفته که می ... دیدن ادامه ›› خوانید.

تاکید مدیران تئاتر کشور بر اجرای نمایشنامه های ایرانی است، این مساله شما را ترغیب به انتخاب متنی ایرانی نکرد؟
خیر، چون من معتقدم هنگامی که ما به کتاب هایی که در طول تاریخ نوشته شده نگاه کنیم موضوعات بسیاری را می توانیم پیدا کنیم که با وجود گذشت زمان همچنان نو و بکر باقی مانده است. گهگاه نوشتن یک نمایشنامه جدید یعنی نوشتن یک داستان قدیمی از نو ،که متاسفانه هیچ زاویه نگاه جدیدی به آن افزوده نمی شود. حال اگر ما به عنوان کارگردان دراماتورژ یا حتی بازیگر تحلیلی متفاوت از آن داستان یا نمایشنامه را به وجود بیاوریم می توانیم یک اثر نمایشی را (اگر حتی قرن ها پیش نوشته شده باشد) دوباره به روی صحنه بیاوریم و مخاطب هم از آن لذت خواهد برد. دوستانی که دایما در تلاشند که متون ایرانی در اولویت قرار بگیرند هم استدلال درستی دارند و استدلال شان این است که تفاوت های فرهنگی و زبانی مانع فهم تماشاگران از متون خارجی می شود. اما من و امثال من می گوییم زاویه دید باید شکل جدیدی به خود بگیردو اگر این زاویه نگاه در یک اثر هنری شکل بگیرد من می توانم بگویم تفاوت های فرهنگی نیز از بین خواهد رفت.

چرا تصمیم گرفتید در شرایطی که متن های زیادی برای اجرا وجود دارد متن توسط خود گروه ترجمه شود؟
زحمت ترجمه این متن را دکتر یحیی آذرنوش تقبل کرد و من هم گوشه یی از ویراست متن و همچنین تقابل برخی نقاط آن را با اصل متن انجام دادم. اما نکته یی که در انتخاب متن نمایشنامه برای من بسیار حایز اهمیت بود به روز بودن و همچنین پرداختن به مسائل اجتماعی از مهم ترین نکته هایی بود که برای انتخاب متن نمایشی همیشه در نظر می گیرم و فکر می کنم نمایش قاتل بی مزد همه این مسائل را در خود جا داده بود. علاوه بر این یک نکته هم به آن اضافه کنید نمایشنامه یی ناشناخته از یک نویسنده بزرگ و شناخته شده. این امتیاز بزرگی بود تا من اشتیاق زیادی برای انتخاب این نمایشنامه پیدا کنم. به تمام این امتیازها اضافه کنید این نمایشنامه تنها برای یک بار در فرانسه به اجرا رسیده. من فکر می کنم شما هم اگر در این شرایط تصمیم به کارگردانی تئاتر داشتید و متنی با این مشخصه ها در اختیارتان بود قطعا در اجرای آن تردید نمی کردید.

به نظرتان چرا بعد از حیات یونسکو این نمایشنامه چه در فرانسه چه در سایر کشورها اجرایی نداشته است؟
اجرا نشدن این نمایش در فرانسه نیاز به واکاوی های بسیاری دارد. اما روی صحنه نرفتن این نمایش در ایران را به وضوح می دانم دلیلش چیست. من این نمایشنامه را سه سال پیش به دبیرخانه جشنواره ارائه دادم که متاسفانه بازخوانان این جشنواره بسیاری از متن های دیگر را به این اثر ترجیح دادند.

باتوجه به این مساله که نمایشنامه های اوژن یونسکو همیشه تصویری از مرگ را نشان می دهد نمایش شما این مفهوم را چگونه نشان می دهد؟
تمرکز من در کارگردانی این نمایشنامه چندان روی مساله مرگ نبوده است بلکه بیشترین توجهم به علت مرگ هایی است که در این اثر رخ می دهد. نکته اینجاست که یونسکو در نمایشنامه هایش تنها به مرگ توجه می کرد، بله مسخ شدگی آدم ها و بحران هویت در نوع بشر هم اهمیت بسیاری برای او داشت.

در صحنه یی از نمایش شما شخصیتی وجود دارد به نام ننه چپق این شخصیت بیان کننده کدام دسته از جامعه است و غاز در فرهنگ فرانسه نماد چیست؟
باید یادتان باشد که این اثر در نهایت یک اثر سیاسی است و در تقابل با بسیاری از رفتارهای حکومت نازی ها نوشته شده.

شخصیت دنی که در این نمایش تنها فردی است که در برابر شخصیت معمار طغیان می کند و البته در این راه کشته می شود علت وجود این شخصیت در این نمایش چیست؟
دنی نشانه یی از طغیان بدون تفکر است: طغیانی که درست است که ماحصل شرایط شکل می گیرد اما همین طغیان بی تفکر موجب از بین رفتن دنی هم می شود.

در حال حاضر تمام کارگردان های تئاتر در تلاش هستند تا با چهره های معروف و حرفه یی تئاتر و سینما همکاری کنند شما چرا با بازیگران جوان این نمایش را آماده کردید؟
این نکته را باید متذکر شوید که اگر کسی را به عنوان بازیگر نمی شناسیم دلیل بر کم تجربه بودن دوستان نیست بلکه تا به امروز شرایط به گونه یی بوده که این بازیگران دیده نشده اند. بازیگرانی که در این اثر من را همراهی می کنند شاید به جز یکی دونفرشان همه پیش از این تجربه نمایشی داشته و دارند. اما وجود تجربه نمایشی در این بازیگران هیچ گاه مانع تلاش شان برای رسیدن به فرم و تحلیل های تازه نبوده است.

چرا تماشاخانه سه نقطه را انتخاب کردید؟
در عین حال که این سوال خوبی است به همان اندازه هم می تواند سوال بدی باشد. ما در ایران متاسفانه سالن های محدودی برای اجرای تئاتر داریم. متاسفانه بخش مدیریت فرهنگی کشور هیچ گاه به جدیت این مساله را پیگیری نکرده است. در این میان نوبت برای اجرا گرفتن در همین سالن های محدود منوط به انتظار در صفی طولانی است که گهگاه با تغییر مدیریت یا اتفاقات غیرقابل پیش بینی شماره گیر این صف طولانی خراب می شود و شماره ها را پس و پیش صدا می زند. من نیز با توجه به این اوضاع و احوال تصمیم گرفتم که در سالنی اجرا بروم که کمتر این گونه از ماجراها، من و گروه اجرایی را اذیت کند. اگر زمانی مدیران و قانونگذاران به این نتیجه برسند که همان گونه که ما به سد و کارخانه و غیره و غیره نیاز داریم به سالن سینما، تئاتر، گالری و در کل زیرساخت های تولید آثار هنری هم نیاز داریم بسیاری از مشکلات جامعه هنری حل خواهد شد. این مساله را هم نباید از یاد ببریم که بسیاری از مشکلات فرهنگی که امروزه گریبانگیر جامعه ما است از همین عدم تمرکز روی هنر و فرهنگ شکل می گیرد. برای نشان دادن همین کم کاری در حوزه فرهنگ یک مثال کافی است: تهران هشت میلیونی و تعداد سالن های تئاتری که از تعداد انگشتان دو دست هم تجاوز نمی کند.

هر تماشاخانه یی ویژگی ها و معایبی دارد تماشاخانه سه نقطه چه ویژگی هایی دارد؟
حرکت به سوی راه اندازی تماشاخانه های خصوصی حرکت بسیار بزرگ و قابل تقدیری است اما تا حمایت مدیران فرهنگی کشور به معنای واقعی از این ماجرا شکل نگیرد این حرکت به سرانجام نمی رسد. امکانات اولیه از بزرگ ترین مشکلات اجرا در چنین تماشاخانه هایی است به هر حال باید یادمان باشد که در ابتدا این تماشاخانه ها کاربری غیرتئاتر داشتند و ما سعی می کنیم که کاربری تماشاخانه از آنها بیرون بکشیم، یکی حمام عمومی بوده و دیگری...

آیا تماشاگران این تماشاخانه تماشاگران تئاتر هستند یا مردم عادی؟
عمدتا تماشاگرانی که در این سالن ها حضور پیدا می کنند به خاطر چهره ها به این سالن ها نمی آیند. به خاطر پژمان جمشیدی یا مهناز افشار نیز به سالن های دیگر نمی روند بلکه این چهره ها بیشتر به خاطر خود تئاتر و تماشای یک تئاتر در این سالن ها حضور پیدا می کنند.


روزنامه اعتماد، شماره 2865 به تاریخ 15/10/92، صفحه 9 (تئاتر)